به دلیل روی آوردن مردم به خرید سماور برنجی و بالا رفتن قیمت، تقلب در ساخت آن بسیار زیاد شده است.به این صورت که به جای استفاده از آلیاژ برنج، برای ساخت آن‌ها از آهن و لایه‌ای نازک از برنج استفاده می‌کنند.
سماور، واژه‌ای روسی و به معنای خود‌جوش است. در برخی از کتاب و نوشته‌ها، این‌گونه ذکر شده است که ایده ساخت سماور، از وسیله‌ای ایرانی که استفاده از آن در خراسان رایج بوده، گرفته شده است. سماور، برای نخستین بار در شهر تولای روسیه و به وسیله صنعتگران آن‌جا ساخته شد. این کالا در ابتدا، تنها ظرفی فلزی و دارای یک مخزن برای جوشاندن آب بود. پس از آن و به مرور زمان، سماور به شکل و شمایل امروزی درآمد.
ورود سماور به ایران
سماور به شکل کنونی، برای نخستین بار در زمان شاهرخ‌شاه، از پادشاهان سلسله افشاریه و نوه نادرشاه، وارد ایران شد. بنابراین، سماور تا مدت‌ها، از کالاهای وارداتی محسوب شده و در عین حال، مخصوص طبقه اشراف بود.
تا اینکه، در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار و نخست‌وزیری امیرکبیر، صنعتگران شهرهای مختلف ایران نیز با حمایت‌های شخص نخست‌وزیر، شروع به ساخت انواع سماور نمودند. پس از آن، سماور به تمام خانه‌های ایرانی، اعم از فقیر و غنی وارد شد. مردم عادی تا مدت‌ها سماور را «حمام برنجی» می‌نامیدند.
تا سال‌های سال، شهر بروجرد در استان لرستان، مرکز ساخت سماور برنجی و غیر برنجی به شکل سنتی آن بود. اما در سال‌های اخیر، شهر تهران و تبریز، سردمدار ساخت انواع سماور در ایران شده‌اند.
انواع سماور
در ابتدا و تا مدت‌های مدید، سماورهای اولیه به وسیله ذغال‌سنگ کار می‌کرده‌اند. وجود منابع ذغال‌سنگ در کشور ایران نیز، باعث می‌شد تا استفاده از این وسیله کاربردی، با مشکل خاصی مواجه نباشد. بعد از گذشت سال‌های زیاد و پیدایش سوخت‌هایی مانند نفت و گاز، ابتدا سماورهای نفتی و پس از آن و با لوله‌کشی گاز شهری نیز، سماورهای گازی جایگزین نوع قبلی شدند.
سماورهای برقی نیز نوع دیگری از انواع سماور هستند که در دوران معاصر پا به عرصه وجود گذاشته‌اند. امروزه در اکثر خانه‌های ایرانی از سماور گازی و یا کتری برای درست کردن چای استفاده می‌شود. هرچند، سماورهای برنجی ذغالی نیز همچنان محبوبیت خود را در میان انواع سماور حفظ کرده و برخی از افراد نیز جهت یادآوری خاطرات شیرین گذشته و طعم لذت‌بخش چای در این سماورها، استفاده می‌کنند.
استفاده از سماورهای برنجی ذغالی در سال‌های اخیر در مکان‌هایی مانند کافه رستوران‌های سر باز، هتل‌های سنتی و ویلاها رواج بسیار زیادی داشته است. به علاوه، برخی از افراد، ترجیح می‌دهند از سماورهای برنجی ذغالی تنها برای زیباسازی منازل و به عنوان سبکی از دکوراسیون استفاده نمایند.
شکل اولیه سماور برنجی
از ابتدایی‌ترین و ارزان‌ترین انواع مدل سماور، می‌توان به سماورهای استوانه‌ای اشاره کرد. پس از آن، سماورهایی به شکل‌های کره، گلدان، لوله تفنگ، شکل انواع حیوانات و هندوانه نیز ساخته شد. سماورهایی به شکل تخم‌مرغ نیز در کشور روسیه وجود داشت، که در روزهای عید پاک، سر سفره قرار می‌گرفت.
ویژگی‌های سماور برنجی
برنج، آلیاژی است مرکب از فلز مس و روی. این آلیاژ، علاوه بر زیبایی ظاهری و ایجاد شادابی، دارای خاصیت‌های مختلفی نیز هست. آلیاژ برنج به علت دارا بودن خاصیت ضد باکتری، می‌تواند باعث پیشگیری از برخی بیماری‌ها گردد. به عنوان مثال، جلوگیری ازمبتلا شدن به بیماری‌های گوارشی و پوستی از خواص آلیاژ برنج است. به علاوه، به جوش آمدن آب در سماور برنجی، می‌تواند سبب جذب آهن و روی موجود در آن شود.
روش تشخیص سماور برنجی اصل از تقلبی
در سال‌های اخیر، به دلیل روی آوردن مردم به خرید سماور برنجی و بالا رفتن قیمت، تقلب در ساخت آن بسیار زیاد شده است.به این صورت که به جای استفاده از آلیاژ برنج، برای ساخت آن‌ها از آهن و لایه‌ای نازک از برنج استفاده می‌کنند. این کار باعث می‌شود تا به مرور زمان، لایه برنجی نازک از بین رفته و سماور دچار زنگ‌زدگی شود.
برای شناخت سماور برنجی اصل از نوع تقلبی آن، روش‌های مختلفی وجود دارد، که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
۱)استفاده از آهن‌ربا
شاید آسان‌ترین روش شناخت سماور برنجی اصل را، بتوان استفاده از آهن‌ربا عنوان کرد. به این صورت که، اگر آهن‌ربایی را به سماور نزدیک کردید و آهن‌ربا به سماور نچسبید، نشان از اصل بودن سماور برنجی دارد.
۲)استفاده از کیسه پلاستیکی
برای استفاده از این روش، لازم است سماور روشن و داغ باشد. در صورتی که کیسه پلاستیکی به سماور نزدیک شد، اما به آن نچسبید، به معنای اصل بودن سماور و مرغوبیت آلیاژ برنج است.
۳)ایجاد خراش بر روی بدنه سماور
از دیگر روش‌های تشخیص سماور برنجی اصل، ایجاد خراش بر روی بدنه سماور است. در این حالت، خراش کوچکی بر روی بدنه ایجاد می‌شود و در حالتی که رنگ زیر خراش، زرد روشن باشد، نشان از اصل بودن سماور دارد. استفاده از این روش، به دلیل ایجاد آسیب در سماور، تنها در زمانی که آلیاژ برنج به صورت خام بوده، قابل کاربرد است.
۴)وزن سماور
یکی دیگر از انواع راه‌های ساده برای تشخیص سماور برنجی اصل، توجه به مقدار وزن آن است. از آن‌جایی که آلیاژ برنج سنگین است، در صورتی که سماور، اصل باشد، وزن آن نیز بالا است.
۵)رنگ سماور برنجی
برنج اصل، به رنگ طلایی درخشان است و در صورتی که غیر از این باشد، نشان از تقلبی بودن آن است. هر چند، در سال‌های اخیر، در مراحل تولید نیز، برخی از سماورهای برنجی را مات و یا اصطلاحا آنتیک می‌کنند. در این موارد نمی‌توان رنگ سماور را مد نظر قرار داد.
روش استفاده از سماور برنجی زغالی
همان‌طور که قبلا نیز بیان شد، آلیاژ برنج قیمت بالایی دارد. بنابراین در مقایسه با انواع دیگر سماور، سماور برنجی، گران است. از این جهت، معمولا از آلیاژ برنج برای ساخت سماور زغالی دست ساز استفاده می‌وشود. زیرا، این سماورها نیز به طور معمول در اماکن بزرگ مانند رستوران و هتل‌ها و یا برای چیدمان دکوراسیون سنتی و زیبا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نتیجه، استفاده از سماور برنجی برای کاربرد روزانه در منزل، رواج زیادی ندارد.
در هر صورت، راه استفاده از این نوع سماور آسان است. به این صورت که، اگر زمان کافی برای گداخته شدن ذغال‌ها وجود دارد، مقدار مناسب آن را در محفظه مخصوص قرار می‌دهید و ژل آتش‌زا بر روی آن می‌ریزید. و در صورتی که زمان شما اندک است، می‌توانید از قبل، ذغال‌ها را روشن نمایید تا داغ شوند و سپس آن‌ها را درون تنوره سماور قرار دهید.
روند تغییرات سماور برنجی
مناسب‌ترین و راحت‌ترین روش تمیز کردن سماور برنجی، استفاده از مخلوط یک قاشق چایخوری جوش شیرین، نصف لیمو‌ترش و مقداری روغن زیتون است. کاربرد این ماده، باعث درخشندگی سماور برنجی می‌شود. نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که، استفاده از این روش برای سماورهای آنتیک مناسب نیست و باعث صدمه زدن به سماور می‌شود.
