استفاده زیاد کودکان از فضای مجازی آن‌ها را در زمره آسیب پذیرترین گروه‌های در معرض خطر قرار داده، که در این راستا پدر و مادرها باید بداننند چطور آن ها را مراقبت و نظارت کنند؟
نویسنده : دکتر فریده ناصری | روان‌شناس کودک
حواس پنج گانه آدمی به وی کمک می‌کند تا محیط اطراف خود را حس کند و آن را بشناسد.
در مرحله پس از این شناخت او تمایل دارد تا قسمتی یا تمام آن چه را به ادراک او درآمده با دیگران به اشتراک بگذارد. در این مرحله به اشتراک‌گذاشتن، بستگی به هنر فردی دارد تا چگونه، با چه هدفی و … پیام خود را به مخاطب یا مخاطبان مد نظرش منتقل کند. تا سالیانی نه چندان دور منظور از سواد تقریباً مترادف با توانایی خواندن و نوشتن بود اما امروزه با گسترش رسانه‌هایی از قبیل رادیو، تلویزیون، شبکه‌های ماهواره‌ای، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و … ، تمام آحاد بشر اگر علم و دانش مناسب برخورداری و استفاده از رسانه‌ها را در خود ایجاد یا تقویت نکرده باشند، با آسیب‌های زیادی درگیر خواهند شد، به ویژه کودکان که مرز واقعیت و خیال را درک نکردند، آسیب‌پذیرترین گروه‌های در معرض این مشکلات هستند.
اعتیاد اینترنتی از دغدغه های والدین عصر امروزی است و شاید درد مشترکی باشد که این روزها خیلی ها به آن گرفتار شده اند، معضلی که به مراتب مخرب تر و ترسناک تر از اعتیاد به انواع مواد مخدر است، موضوعی که بسیاری از کارشناسان مسائل کودک و نوجوان و همچنین کارشناسان فضای مجازی نسبت به آن هشدار داده و به رژیم مصرف اینترنت و والدگردی در این فضا تاکید داشته اند.
در شرایط کنونی نمی توان کودکان و نوجوانان را از عصر دیجیتال دور نگه داشت چرا که لازمه زندگی در این دوران، دانش اینترنتی و فرا گرفتن مهارت های لازم برای ایمن بودن در این فضا است براین اساس باید کودکان و نوجوانان را ضمن آموزش از خطرات آن مصون نگه داشت اما چگونه این دو در کنار هم جمع می شود؟ چگونه می توان کودکانی امروزی تربیت و در عین حال از آن ها در چنین فضایی محافظت کرد؟ آیا چنین تربیتی، شدنی است؟
یکی از مسائلی که مورد توجه کارشناسان مسائل کودک و نوجوان است، حضور والدین در این فضا و همراهی با کودکان است به همین دلیل والدگردی مطرح می شود، مساله ای که شاید چندان مورد توجه والدین قرار نگرفته و زمانی متوجه می شوند که فرزند آن ها به اعتیاد اینترنتی دچار شده است با این حال هر وقت ماهی را از آب بگیرید تازه است و می توان در برابر این اعتیاد مقاومت کرد و به گفته بسیاری از کارشناسان امر، بهترین روش در برابر این اعتیاد، رژیم در مصرف اینترنت است.
والدین در پیشگیری از بسیاری از آسیب های اجتماعی نقش تعیین کننده ای دارند و لازمه این امر شناخت و برنامه ریزی برای کودکان است.
یکی از موضوعات مهم در دوری از فضای مجازی بالابردن آگاهی سواد رسانه است که در ادامه، توصیه‌هایی به والدین برای آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان‌شان خواهیم داشت.
رسانه‌هایی که بچه‌ها ۲۴ساعته با آن‌ها سروکار دارند
سواد رسانه‌ای یعنی توانایی شناسایی انواع مختلف رسانه و درک انواع پیام‌هایشان. هر رسانه وسیله‌ای است که از طریق آن پیامی برای مخاطب ارسال می‌شود. این پیام ممکن است در قالب برنامه‌ای تلویزیونی ارائه شود یا حتی ممکن است تبلیغی ساده روی بیلبوردی در حاشیه بزرگراه باشد. انواع رسانه‌هایی که بچه‌ها روزانه با آن‌ها سروکار دارند، عبارت‌اند از: رسانه‌های سنتی مثل رادیو و تلویزیون، پیام‌های ساده متنی تلفن‌همراه، شبکه‌های اجتماعی و فضای‌مجازی، بازی‌های کامپیوتری، انواع تبلیغات در کوچه و خیابان.
چرا آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان مهم است؟
سواد رسانه‌ای به بچه‌ها کمک می‌کند که چند چیز را درک کنند: انواع مختلف رسانه‌ها، این که اشخاصی در رسانه‌ها سعی می‌کنند پیام‌های مختلفی را برای مخاطب ارسال کنند و دلایل و انگیز‌ه‌های صاحبان رسانه‌ها. این سواد می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به عبارت دیگر، سواد رسانه‌ای به مخاطب کمک می‌کند تا از سبد رسانه‌ها به شکلی درست و هوشمندانه استفاده کند.
آسیب‌هایی که کودکان را تهدید می‌کند
همان‌طور که گفتیم، کودکان در زمره آسیب‌پذیرترین گروه‌های در معرض رسانه‌ها هستند زیرا هنوز به مراحل رشد تشخیص و تفکیک این محتواها نرسیده‌اند. از آن جا که در ورای هرکدام از مطالب و مفاهیم انتقال یافته، منافع یا مطالبی نهفته است باید به کودکان خویش آموزش دهیم تا از این رسانه‌ها به نحو مطلوبی برخوردار شوند. امروزه با توسعه فضاهای مجازی، سهولت دسترسی به تمام محتوای تولید شده از طریق گوشی‌های هوشمند به ویژه کودکان را در معرض آسیب‌های فراوان اخلاقی، رفتاری و حتی سوء استفاده‌های مادی قرار داده است.
وضع قوانین، اولین قدم آموزش سواد رسانه‌ای
در قدم اول برای آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان و رهایی از چنین خطرهایی بهتر است خانواده‌ها قوانین مدون و کاملاً روشنی را برای فرزندان خود در چگونگی استفاده از انواع رسانه‌ها وضع کنند. اطلاع‌رسانی مناسب و آگاهی دادن به کودکان برای نحوه مناسب روبه‌رو شدن با خطرهای احتمالی برخی از راه‌های کاهش آسیب و بالا بردن سواد رسانه‌ای کودکان می‌شود.
۳ توصیه برای آموزش سواد رسانه‌ای به‌کودکان
آموزش قبل از ۴ سالگی| بیشتر مردم تصور می‌کنند آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان مربوط به زمانی است که آن‌ها اواخر دوره دبستان هستند اما این‌طور نیست.
کارشناسان رسانه معتقدند سواد رسانه‌ای را باید خیلی زودتر از این‌ها به بچه‌ها آموزش داد چراکه بچه‌ها در سنین پایین‌تر در معرض رسانه‌های مختلف قرار می‌گیرند. حتی برخی از پژوهش‌ها حاکی از این است که امروزه کودکان قبل از ۴ سالگی استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند را یاد می‌گیرند.
آموزش مرزهای میان واقعیت و خیال| آموزش شناخت مرز میان واقعیت و خیال یکی از اصول اولیه است. مثلا والدین می‌توانند به بچه‌های کوچک‌تر خود توضیح بدهند افرادی که در آگهی‌های بازرگانی حضور دارند واقعا آن‌طوری نیستند و فقط نقش بازی می‌کنند. شاید مدتی طول بکشد، اما در نهایت بچه‌ها یاد می‌گیرند که هر چیزی در رسانه می‌بینند لزوما واقعی نیست.
کمک‌گرفتن از موضوعات روز | حواس‌تان به موضوعات روز باشد چراکه می‌تواند شروع گفت‌وگو با بچه‌ها درباره رسانه باشد. مثلا اگر در شبکه‌های اجتماعی اطلاعات نادرستی مشاهده کردید، با فرزندتان راجع به آن صحبت و بعد با مشارکت او درباره آن موضوع تحقیق کنید. بچه‌ها را به این فکر بیندازید که ممکن است تیترهای خبری فریبنده باشند و گاهی فقط برای جلب‌توجه مخاطب نوشته می‌شوند. همچنین به آن ها کمک کنید قبل از آن که چیزی را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند، آن را دقیق بررسی کنند. با بچه‌ها درباره این که انتشار مطلبی در شبکه‌های اجتماعی چه معنایی دارد، صحبت کنید. اجازه دهید یاد بگیرند به جنبه‌ها ی مختلف فعالیت‌های آنلاین خود فکر کنند.
آمارها نشان می دهد حدود ۱۹ میلیون کاربر اینترنت در کشور زیر ۱۸ سال سن دارند، با رشد فناوری اطلاعات و گوشی های هوشمند، جرایم سایبری افزایش یافته است که لازمه کاهش این آمار و پیشگیری از وقوع جرایم سایبری، بالابردن سطح آگاهی عمومی و اطلاع از آسیب ها و تهدیدات فضای سایبر به ویژه از سوی والدین است.
