ساکنان اردبیل دوشنبه ۱۵ اسفند با پدیدهء جوی سهمگین مواجه شدند طوفان سیاه خاک آخرالزمانی که سالخوردگان منطقه میگویند مشابه آن را ندیده اند و از بزرگترانشان نشنیده اند.
نویسنده: مسعود وسیله ایردموسی
ساوالان خبر: تندباد گرمیج از حوالی ۱۰ اسفند با شدت و ضعف متناوب در اردبیل میوزید سپیده دم دوشنبه رفته رفته شدت یافت و با غبار غلیظ به ویڑه در محله های مرکزی همراه شد و به رغم حجم هنگفت گرد و خاک تا آن لحظه پدیده ای عادی به حساب می آمد که اغلب در واپسین ماه اغلب سالها به وقوع می پیوندد. با جلورفت زمان میزان ریزگردها افزوده شد و هوا بیشتر رو به تیرگی رفت. حوالی ساعت ۱۲ دانه های خاک سرخ باریدن گرفت و افزایش کم سابقهء حجم غبار ، دید افقی را به خصوص در هستهء شهر کاهش داد. شدت گرد و غبار حوالی ساعت ۱۳ به بالاترین حد ممکن رسید و فضای شهر را تاریکی متمایل به نارنجی فرا گرفت. رهگذران خود را بطور کامل در سیاهی شبانه دیدند فضای تیره ای که به خاطر شدت و حجم بسیار زیاد گرد و خاک قرمز باوجود روشن بودن چراغها دید افقی تا یک متری کاهش یافت.
طی چند دقیقه لایه ضخیمی از خاک سرخ سطح گذرگاهها ، خودروها ، شیشه ها و دیگر عوارض را پوشاند و باوجود بسته بودن درب و پنجره به درون ساختمانها نفوذ کرد و مشکلات و خساراتی به بار آورد.
اغلب ساکنان شهر وحشت زده از این پدیده ناخودآگاه به گریه درآمده و دست به دعا به درگاه آفریدگار یکتا برای رفع این بلا برداشتند. علاوه بر خاک قرمز رنگ متراکم در فضای شهر ، طوفان دانه های شن و خاکهای خاکستری رنگ را نیز در خیابانهایی که به حواشی و شهرکهای پیرامون منتهی میشوند همراه می آورد.
شاهدان از وخامت اوضاع برخی جاده ها ازجمله اردبیل به سرعین خبر می دادند. شدت طوفان شن خودروها را زمین گیر و متوقف کرده بود.
در پی وقوع این پدیدهء جوی بحثهای مختلف دربارهء علت و منشأ توده عظیم گرد و خاک در محافل عمومی مطرح شده است. عده ای خشکی دریاچهء ارومیه را مسبب میدانند و برخی آن را نوعی بلیهء آسمانی و هشدار به مردم تلقی می کنند.
هرچند از حدود ۱۲ روز قبل در پیش آگاهی ها وقوع طوفان گردوغبار در برخی نقاط با سرعت ۱۴۰ کیلومتر بر ساعت پیش بینی و هشدار لازم داده شده بود ولی تصور نمیشد با این حجم خاک ظاهر بشود.
منشأ ریزگردهای این طوفان بیابانهای عراق یا عربستان است.
اینکه این حجم گردوغبار در هوا به واسطهء باد حمل شده و درحالیکه از چندین شهر گذر نموده آن مناطق را با چنین آثار مشابهی مواجه نکرده برای برخی عزیزان سوال است.
️در علم هواشناسی پدیده ای موسوم به جت استریم یا رودباد وجود دارد. جت استریم بادهای بسیار شدید با سرعت بیش از ۳۰ متر بر ثانیه در تراز فوقانی جو است. این پدیده که برای اولین بار در دههء ۲۰ میلادی توسط یک هواشناس ڑاپنی شناخته شد در هوانوردی کاربرد دارد. اهمیت آن در هواشناسی به واسطهء اثرگذاری بر شکل گیری الگوهای عظیم جوی است.
جت استریم را میتوان کانالی فرضی دانست که درون آن طوفانهای شدید با سرعت بیش از ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت از غرب به شرق میوزد و علت شکل گیری آن اختلاف دمای بالا میان قطب شمال و منطقهء استوا به‌خصوص در فصول سرد سال است.
در جنگ دوم جهانی دو کشور متخاصم ڑاپن و آمریکا تلاش کردند از این پدیده در برتری نظامی استفاده بکنند.
متخصصان هوانوردی ڑاپن بمبهای ویرانگر را به چندین هزار بالون بستند و تلاش نمودند با استفاده از این کانال به آمریکا بفرستند اما بمبها در اقیانوس آرام سقوط کردند و فقط یک بمب در شهر اورگن روی یک هدف غیرنظامی فرود آمد و شش نفر را کشت.
اما آمریکا توانست بمب افکنهای بی ۲۹ را که به علت دوری مسافت و نرسیدن سوخت امکان رسیدن آنها تا ڑاپن نبود به واسطه جت استریم و نیروی طوفان که سبب افزایش سرعت و کاهش چشمگیر مصرف سوخت بود به ڑاپن بفرستد و نقاطی را بمباران نماید.
در بیابانهای غرب ایران شامل عراق و عربستان توده های عظیمی از گرد و خاک تشکیل شده و به خاطر افزایش درجه حرارت جریانهای صعودی شکل گرفته و حجم هنگفتی از این ریزگردها را به تراز فوقانی جو منتقل می کند. با ورود این توده ها به کانال جت استریم باد شدید آنها را به مناطق دیگر حمل میکند. وقتی جریان هوا نزولی میشود این توده گرد و غبار به پایین هدایت شده و همراه طوفانی که در تراز نزدیک به زمین میوزد فضای آن منطقه را در بر می گیرد.
️این بار قرعه طوفان گرد و خاک حجیم به نام اردبیل افتاد و پدیده ای را رقم زد که نه تنها طی یک قرن بلکه شاید از ابتدای خلقت سابقه ندارد.
باتوجه به خیزش توده های گردوخاک در بیابانهای کشورهای غرب ایران تکرار چنین پدیده ای در صورت فراهم بودن دیگر شرایط در آینده نیز احتمال دارد.
