درباره «پانداها»؛ یکی از محبوب‌ترین گونه‌های جانوری که احساسات‌شان گاهی شبیه انسان‌هاست خجالتی‌اند، راحت‌طلب و بچه مامانی
نویسنده : اکرم انتصاری
اگر پانداهای عروسکی، واقعی بودند به این راحتی نمی‌شد آن‌ها را بغل کرد چون هر پاندای بالغ بیشتر از ۱۰۰کیلوگرم وزن دارد. پاندای مادر بین ۱۰۰ تا۱۸۰روز در انتظار توله خود است و بعد از زایمان با یک موجود صورتی نیم‌وجبی که در نهایت ۱۴۰گرم است مواجه می‌شود. وقتی پانداها به دنیا می‌آیند آن‌قدر کوچک هستند که در مقایسه با مادرشان اصلا به حساب نمی‌آیند. اگر کانگوروها را در نظر نگیریم، پانداها را می‌توان کوچک‌ترین نوزادان متولد شده در مقایسه با مادرشان در میان پستانداران دانست. وزن آن‌ها در هنگام تولد یک‌هزارم وزن پاندای مادر است. نسبت اندازه مادر به فرزند در انسان‌ها حدود ۲۰برابر و در نهنگ‌های قاتل به ۵۰برابر می‌رسد. توله پاندا در هنگام تولد چروکیده است، جیغ‌جیغ می‌کند و نمی‌تواند ببیند.
پانداها، حیوانات عزلت‌نشینی هستند و بیشترمان، آن‌ها را به خاطر ظاهر و حرکات بامزه‌شان دوست داریم و حتی گاهی با آن‌ها همذات‌پنداری می‌کنیم. پانداها دو تا سه میلیون سال است که روی زمین زندگی می‌کنند و در چند دهه پیش امکان انقراض‌شان وجود داشت اما با تلاش چین، پانداهای غول‌پیکر منقرض نشدند و حتی با ایجاد پارک ملی پانداها، به کمک صنعت گردشگری چین آمدند و برخی باغ‌وحش‌ها در آمریکا سالانه میلیون‌ها دلار برای اجاره پانداها در کشورشان هزینه می‌کنند. در این پرونده قرار است درباره پانداها، سبک‌زندگی خاص‌شان و چگونگی نجات آن‌ها از خطر انقراض بیشتر بدانیم.
«بچه مامانی»های تمام‌عیار!
در ۵ ماهی که فاصله زمان تولد تا مستقل شدن پانداهاست، چه اتفاقاتی می‌افتد؟
توله پانداها در شش‌هفتگی چشم‌شان باز می‌شود و تا دو ماهگی مجرای گوش‌شان. به این سن که می‌رسند صدای جیغ آن‌ها به غرغر تبدیل می‌شود. جنسیت توله پانداها در ابتدای تولد مشخص نیست و بین۳تا ۴ماهگی اندام تناسلی آن‌ها شروع به رشد می‌کند. آن‌ها در بدو تولد یک «بچه مامانی» تمام‌عیار هستند و نمی‌توانند دمای بدن خود را تنظیم و حتی مواد زاید را به تنهایی دفع کنند. مادر، باید توله‌ها را در آغوش بگیرد تا گرم شوند و شکم‌شان را بمالد تا با تحریک ماهیچه‌ها ادرار و مدفوع اتفاق بیفتد. آن‌ها در هفته‌های اولیه باید تمام‌وقت در خدمت تولههای خود باشند تا به ثبات نسبی برسند. البته پانداهای تازه متولدشده روزانه ۱۴بار از شیرمادر تغذیه می‌کنند و به سرعت وزن می‌گیرند. در یک‌ماهگی، پاندای مادر توله را برای مدت کوتاهی در لانه می‌گذارد تا او را بسنجد. توله‌ها در این دوره، می‌خزند و دندان در می‌آورند. سرانجام روز موعود می‌رسد، پانداها در پنج ماهگی مستقل میشوند و برای اولین بار لانه‌های خود را ترک می‌کنند تا یاد بگیرند چگونه از درخت بالا بروند و غذاهای جامدی مانند بامبو بخورند. یک سال بعد زندگی آن‌ها شبیه یک پاندای بزرگ سال می‌شود.
منوی غذایی این غول‌پیکرها
پانداها تقریبا همه لحظات بیداری خود یعنی ۱۲ ساعت را صرف جویدن و خوردن بامبو می‌کنند و هیچ‌وقت اشتهای‌شان کور نمی‌شود
رژیم‌غذایی پانداها همه‌چیزخواری است ولی پژوهش‌ها نشان می‌دهند بین ۲ تا ۷میلیون سال پیش پانداهای باستانی طی یک دوره کمبود گوشت به گیاه‌خواری روی آوردند. این اتفاق باعث تغییرات ژنتیکی در پانداها شد و آن‌ها به مرور زمان میل به خوردن گوشت را از دست دادند. اکنون بامبو، اصلی‌ترین تغذیه پانداهای غول‌پیکر است. بارداری کوتاه پانداها هم احتمالا مربوط به بامبو است که بیشترین رژیم غذایی پانداها را تشکیل می‌دهد. بامبو مواد مغذی کمی دارد و پانداهای مادر به جای صرف انرژی برای رشد جنین روی تولید شیر پرچرب تمرکز می‌کنند تا توله‌ها بعد از تولد به سرعت رشدکنند. پانداها تقریبا همه لحظات بیداری خود یعنی ۱۲ ساعت را صرف جویدن و خوردن بامبو می‌کنند و هیچ‌وقت اشتهای شان کور نمی‌شود. آن‌ها روزی بیشتر از ۱۳ کیلوگرم بامبو می‌خورند تا بتوانند به زندگی‌شان ادامه دهند. گفته می‌شود خوردن بامبو برای پانداها نوعی تسکین روزانه است. البته اوضاع همیشه این‌طور نیست و پانداهایی که در اسارت نگهداری میشوند، از عسل، تخم پرندگان، ماهی، مرکبات، موز، برگ گیاهان و سیب‌زمینی هم تغذیه می‌کنند.
چرا پانداها سیاه‌و‌سفیدند؟!
نظریه‌های مختلفی درباره رنگ بدن پانداها وجود دارد ولی یکی از قوی‌ترین‌شان این است که پانداها به کمک خزهای سفید و سیاه خود به راحتی در جنگل‌های بامبو و برف استتار می‌کنند. همچنین در نظریه دیگری آمده است که این رنگ به آن‌ها کمک می‌کند تا دمای بدن خود را حفظ کنند. چرا که رنگ سیاه، گرما را جذب می‌کند و رنگ سفید منعکس‌کننده آن است. با این حال در سال ۲۰۱۷ میلادی، مطالعه‌ای در مجله «Behavioral Ecology» منتشر شد و ادعا کرد که نظریه استتار درست است. طبق این مطالعه، هر رنگ کاربرد جداگانه‌ای دارد و خز سفید به حیوان کمک می‌کند تا در زیستگاه‌های برفی پنهان شود در حالی که خز سیاه برای استتار و ارتباطات استفاده می‌شود. نویسندگان این مطالعه بر این باورند که گوش‌های سیاه پانداها، نشانه پرخاشگری به شکارچیان است و خز سیاه اطراف چشم‌هایشان به شناسایی دیگر پانداها کمک می‌کند.
پانداها حوصله فامیل را ندارند!
پانداها معمولا ۲۰سال عمر می‌کنند و علاقه زیادشان به تنهایی باعث می‌شود زمان زیادی از این عمر را تک‌وتنها روی یک درخت بگذرانند. پانداهای غول‌پیکر از ۶ تا ۷سالگی شروع به تولید‌مثل می‌کنند و معمولا هر دو سال یک بار بچه‌دار میشوند، یعنی یک پاندای ماده ۲۰ساله در طول زندگی خود شاید ۶بار مادر شود. مادری کردن، برای پانداها شغل سختی است به همین دلیل وقتی مادری دو توله به دنیا می‌آورد، معمولا یکی از آن‌ها را رها می‌کند اما اگر پانداها در اسارت باشند، اوضاع فرق دارد. در این صورت، محیط‌بان‌ها برای مراقبت از توله نادیده‌گرفته شده وارد عمل میشوند و حتی سعی می‌کنند توله‌ها را عوض کنند تا مطمئن شوند که هر دو توله هم شیر می‌خورند و هم مورد توجه مادر قرار می‌گیرند. آن‌ها حتی برای تنها ماندن سازوکاری دارند که به‌وسیله حس بویایی به آن‌ها هشدار می‌دهد که پاندای دیگری در نزدیکی‌شان قرار دارد و با این سرنخ، پاندا را به سرعت از همنوع خود دور می‌کند. آن‌ها خجالتی هم هستند و هیچ نوع مزاحمتی را برنمی‌تابند. به همین دلیل تنها زمان معاشرت‌شان به فصل جفت‌گیری برمی‌گردد که بین ماه‌های مارس تا می میلادی است. شگفت‌انگیز این که پانداهای نر و ماده پس از جفت‌گیری از هم جدا میشوند و پاندای مادر بیش از یک سال به تنهایی از توله‌اش مراقبت می‌کند.
کونگ‌فو ورزش محبوب پانداها نیست!
پانداها زیادی خسته و راحت‌طلب هستند و برخلاف آن‌چه در پویانمایی «پاندای کونگ‌فو‌کار» می‌بینیم، اصلا علاقه‌ای به این همه رزمی‌بازی ندارند. آن‌ها دوست دارند بیشتر بخوابند، کف جنگل، کنار درختی دنج یا روی یک شاخه! هیچ فرقی نمی‌کند. بامبو ارزش غذایی کمی دارد و شاید اگر این موجودات، رژیم‌غذایی دیگری داشتند و می‌توانستند دست از خوردن بکشند، بدشان نمی‌آمد خواب زمستانی را هم امتحان کنند. این موجودات، با دست و ناخن‌های تیز خود، شاخه و تنه درختان را نگه می‌دارند و تنها زمانی فرار را به قرار ترجیح می‌دهند که بوی پاندای دیگری را بشنوند. پانداها یک دم ۱۰ تا ۱۵سانتی متری دارند که غدد بو در آن‌جا قرار گرفته است. بو از این غدد خارج می‌شود و آن‌ها از دم مانند یک بادبزن برای پخش بو و علامت‌گذاری مناطق استفاده می‌کنند. حالا که صحبت از ویژگی‌های خاص پانداست اجازه بدهید راجع به پنجه‌های این موجودات هم صحبت کنیم. پانداها شش انگشت و یک شست مخالف روی هر پنجه خود دارند که به آن‌ها کمک می‌کند بامبوها را نگه دارند و سریع‌تر و کارامدتر آن را بخورند. پنجه پانداها بسیار تیز است و می‌تواند به راحتی گوشت و هر جسم سختی را بشکافد!
خطر هنوز پانداها را تهدید می‌کند!
پانداها یکی از محبوب‌ترین گونه های خرس در جهان هستند که برای بقا با چالش‌های جدی مواجه اند و تعداد این گونه بارها به مرز انقراض هم رسیده است. زیستگاه اصلی پانداها، جنگل‌های بامبو است که این جنگل‌ها در نقاط بسیاری از بین رفته و تکه‌تکه شده. اکنون تنها ۲۵ زیستگاه جنگلی عمده از پانداها باقی مانده و چین بیشترین جمعیت پانداهای غول‌پیکر را در پارک ملی جای داده است. چینی‌ها معتقد بودند پوست پاندا، از آن‌ها در برابر ارواح شیطانی محافظت می‌کند و سال‌ها شکار بی‌رویه پاندا در این کشور شدت گرفته بود. به همین دلیل دولت چین قوانین سخت‌گیرانه‌ای مانند حکم اعدام را برای شکارچی‌ها در نظر گرفت و هزینه‌های هنگفت نگهداری پاندا را به جان خرید. همچنین به رشد و تکثیر این گونه در یک محیط حفاظت‌شده روی آورد و تا حدی موفق شد جلوی انقراض این گونه دوست‌داشتنی را بگیرد. اکنون، مهم‌ترین تهدید بقای پانداها، تخریب زیستگاه است چون زیستگاه‌های تکه‌تکه شده، باعث شکل‌گیری جمعیت‌های ایزوله است. متخصصان بر این باورند که جداماندگی‌های جمعیتی، پانداها را آسیب‌پذیرتر از قبل می‌کند چون جمعیت‌هایی از این دست نمی‌توانند ذخیره ژنتیکی خوبی را به نسل‌های بعدی منتقل کنند و همین‌طور ضریب آسیب‌پذیری‌شان هم در مقابل بیماری‌ها زیاد است.
چین چطور پاندا را از خطر انقراض نجات داد؟
پانداها در سال ۱۹۹۰ در معرض انقراض جدی بودند اما اکنون شهر آن‌ها جمعیتی ۲هزار تایی دارد. دولت چین در کنار تلاش برای بقای پانداها تلاش کرد تا زیستگاه‌های پاندا را که پیش از این توسط انسان‌ها تخریب شده بود، بازسازی کند. در واقع آن‌ها با این کار، فضا و غذای لازم را برای بقای این موجودات فراهم کردند و حالا بعد از گذشت ۳۵سال شاهد به ثمر نشستن تلاش‌ها برای حفظ پانداهای غول‌پیکر هستند. چینی‌ها از تهدید این چنینی، فرصت ساخته‌اند. بسیاری از باغ‌وحش‌های چین به محض تولد نوزادان پانداها، آن‌ها را در معرض نمایش عموم می‌گذارند و تولد پانداها را جشن می‌گیرند. این مسئله، توجه بخش بزرگی از جامعه را به موضوع حفاظت جلب می‌کند؛ همان‌طور که خبر تولد پانداهای سه‌قلو در باغ‌وحش چین در همه جای دنیا پیچید و دوباره نگاه‌ها را به سمت پانداهای غول‌پیکر چرخاند. گفته می‌شود هزینه نگهداری پاندا پنج برابر بیشتر از نگهداری فیل در باغ‌وحش است و باغ‌وحش‌هایی در دنیا این هزینه را پرداخت می‌کنند. هرچند چین قانونی وضع کرده است که طبق آن تولههای پاندایی هم که در باغ وحش‌های کشورهای دیگر متولد میشوند، باید به چین برگردانده شوند تا بتوانند تضمین‌کننده بقای بقیه باشند.
چرا نجات پانداها مهم است؟
کارشناسان معتقدند قرن‌ها طول خواهد کشید تا جمعیت‌های امروزی پانداها بتوانند خودشان را احیا کنند و از نظر وضعیت سلامت و بهداشت به سطح قابل‌قبولی برسند به همین دلیل، تلاش برای نجات این گونه تنها به چند سال و چند دهه ختم نمی‌شود. شاید در ابتدا فکر کنید نجات پاندا، تنها یک گونه گوگولی و دوست‌داشتنی از انقراض است اما حضور پانداها مانند دیگر گونه‌ها در طبیعت آثار مثبتی دارد. پانداها با پخش دانه‌ها و کمک به رشد پوشش گیاهی نقش مهمی در گسترش و بقای جنگل‌های بامبو دارند. بقای پانداها، نه تنها برای حفظ این جنگل‌های منحصربه‌فرد مهم است بلکه از گونه‌های دیگری مانند گوسفند آبی کوتوله و قرقاول‌های چند رنگ زیبا هم محافظت خواهد کرد. همچنین زمینه نجات حیوانات در معرض خطر دیگری مانند میمون پوزه طلایی و کاکلی هم که در این جنگل‌ها با پاندا سهیم هستند، فراهم خواهد شد. در واقع بقای پاندا، بقای زیستگاه آن‌ها هم هست و دوام زیستگاه یعنی داشتن زمینی سبزتر، گونه‌های جانوری بیشتر و البته کمتر در معرض نابودی.
منابع این پرونده: thedodo، Onekindplanet، informador
