یک واحد خون که شامل ۴۵۰سی‌سی است می تواند همزمان جان ۳ نفر را نجات می‌دهد.
نویسنده: مریم سرخوش
۲۴خرداد (۱۴ژوئن) روز جهانی اهدای خون است اهدای خون و تأمین ذخایر آن در کشورهای مختلف یکی از مهم‌ترین موضوعات حوزه سلامت است و در ایران هم به‌دلیل وجود بیش از ۲۰هزار بیمار تالاسمی، حوادث جاده‌ای، جراحی‌های تخصصی و فوق‌تخصصی و افزایش سن جامعه، اهدای خون و تأمین آن اهمیت زیادی دارد. زنان باردار حین زایمان، نوزادان نارس و بیماران مبتلا به سرطان هم در زمره کسانی هستند که به خون نیاز دارند و دهه‌هاست که تأمین خون برای این افراد در کشور کاملا داوطلبانه از سوی مردم صورت می‌گیرد.
اولین انتقال و تزریق خون در ایران
بررسی‌ها نشان می‌دهد که نخستین تزریق خون در ایران در دهه۲۰ خورشیدی انجام شد و همان زمان هم مردم به‌صورت داوطلبانه خون اهدا می‌کردند، اما به مرور زمان و با شناخته شدن ارزش حیاتی تزریق خون در نجات جان بیماران و افزایش تجویز خون در مراکز درمانی، دیگر جمع‌آوری خون داوطلبان جوابگو نبود. آن زمان پرداخت مبلغی در ازای دریافت خون، راهکار افزایش استقبال مردم درنظر گرفته شد، اما همین تصمیم باعث شد بنگاه‌هایی تشکیل شوند که خون را با قیمت کمتر از مردم می‌خریدند و با قیمت گران‌تر به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌فروختند.
آسیب جدی آن هم این بود که نظارت درستی بر بررسی سلامت و کیفیت خون‌ها صورت نمی‌گرفت، اما با تأسیس سازمان ملی انتقال خون در مرداد۱۳۵۳ مدیریت اهدا و انتقال خون در کشور به شکلی واحد سروسامان گرفت.
چرا اهدای مستمر خون اهمیت دارد؟
در گذشته واحدهای خونی تنها صرف تزریق می‌شد، اما اکنون ۳فرآورده خونی از آن به دست می‌آید و یک واحد خون که شامل ۴۵۰سی‌سی است، به گلبول‌های قرمز، پلاسما و پلاکت تبدیل می‌شود و هر کدام می‌تواند جان یک نفر را نجات دهد. گلبول‌های قرمز برای کسانی که نیاز به خون دارند، پلاسما برای دارو و فاکتورهای انعقادی و پلاکت نیز برای کسانی که دچار افت پلاکت هستند؛ مانند کسانی که تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، استفاده می‌شود. بر این اساس یک واحد خون که شامل ۴۵۰سی‌سی است به ۳فرآورده دیگر تبدیل می‌شود و هرکدام از آنها می‌تواند جان یک نفر را نجات دهد.
فرآورده‌های خونی هم در اهدای مستمر مورد تأکید قرار دارد. گلبول قرمز یک ماه، پلاکت ۳روز و پلاسما مدت زمان بیشتری عمر می‌کنند؛ به همین دلیل سازمان انتقال خون تأکید می‌کند مردم تنها به ذخایر خوب خونی توجه نکنند و بدانند در مورد پلاکت‌های خونی نیاز مداوم وجود دارد.
پلاکت برای مبتلایان به سرطان خون، کسانی که تحت شیمی‌درمانی هستند یا بیماران پیوندی استفاده می‌شود. البته این پلاکت‌ها توانایی بهبود بیماری را ندارند اما تا زمان تکمیل درمان جلوی خونریزی و مرگ افراد را می‌گیرند. مهم‌تر اینکه پلاکت هیچ جایگزینی ندارد و اهمیت بسیار بالایی در انعقاد خون دارد. شاخص‌هایی که برای سلامت اهدای خون درنظر گرفته می‌شود، کشور به کشور متفاوت است؛ به همین دلیل ارسال خون به کشورهای دیگر به هیچ عنوان امکان‌پذیر نیست.
سهم ۲۱ درصدی ایران در اهدای خون
طبق گزارش سال ۲۰۱۸ سازمان جهانی بهداشت و پیش از شیوع پاندمی کووید-۱۹، سالانه حدود ۱۱۸.۵ میلیون اهدای خون در جهان صورت می‌گیرد که از این میزان، سهم کشورهای عضو مدیترانه شرقی در حدود ۹.۹ میلیون بوده و ایران با اهدای بیش از ۲میلیون در سال در حدود ۲۱ درصد از کل خون‌های اهدایی را به خود اختصاص داده است.
بیشترین گروه خونی مورد تقاضا
وقتی کسی به خون نیاز داشته باشد، باید گروه خونی اهداکننده و دریافت‌کننده با هم سازگار باشند، اما گروه خونی O منفی با وجود اینکه می‌تواند به همه گروه‌ها، خون اهدا کند، تنها قادر به دریافت از گروه خونی خودش است؛ به همین دلیل تقاضا برای Oمنفی همیشه زیاد است.
بیشترین گروه خونی اهدایی
گروه خونی Oمثبت بیشترین نسبت را در بعد نیاز و اهداکنندگان دارد و تنها در تهران یک‌سوم ذخایر خونی Oمثبت است. اما گروه‌های خونی مثبت فقط می‌توانند به گروه‌های مثبت خون اهدا کنند؛ به همین دلیل نیاز به گروه‌های خونی منفی بیشتر است.
