آدما گاهی شادن، گاهی غمگین، چرا؟

نویسنده : فرزانه شهریاردوست| ‌ کارشناس‌ارشد روان‌شناسی بالینی

به لحظه‌ای فکر کنید که احساس می‌کردید خیلی پرانرژی و شاد هستید. احساس می‌کردید «در حالت اوج» قرار دارید و بدن‌تان سرشار از انرژی است. شاید در این مدت، حتی کمتر از حد معمول خوابیده یا غذا خورده باشید اما احساس کرده باشید برای انجام دادن یک کار فوق العاده به هیجان آمده‌اید. ممکن است این افزایش انرژی را برای مدت چند روز حفظ کرده اما بعدش، ناگهان «سقوط کرده» و خسته و حتی قدری افسرده شده باشید. تجربیاتی از این قبیل، اما به صورت خیلی شدید مبنای دوره‌های مانیک(شیدایی) را تشکیل می‌دهد که عنصر مهم اختلال دوقطبی است.

در ادامه درباره این اختلال، علایم و راه‌های درمانش خواهیم گفت.

اختلال دوقطبی چیست؟

اختلال دوقطبی نوعی اختلال خلقی است که در آن تناوب‌هایی در خلق بسیار بارز هستند: تجربه شدید و بسیار اخلال‌گر شعف افراطی یا سرخوشی که احتمالا جای خود را به دوره‌های افسردگی اساسی می‌دهد. در ادامه به ویژگی‌های دوره افسردگی اساسی و دوره مانیک پرداخته می‌شود.

دوره مانیک یعنی چه؟

ابراز تمام عیار نشانه‌های افراطی که تفکر، رفتار و تهییج‌پذیری بسیار شدید را شامل می‌شوند و عملکرد اجتماعی یا شغلی را مختل می‌کنند، دوره مانیک(شیدایی) نام دارد. در برخی موارد، فرد مبتلا دستخوش نشانه‌های روان‌پریشی شامل هذیان‌ها و توهمات می‌شود.

علایم تشخیصی دوره مانیک | باید متذکر شد وجود علایم مطرح شده، دلیلی بر تشخیص قطعی دوره مانیک نیست. برای تشخیص دوره مانیک باید به علایم تشخیصی دیگری هم توجه کرد: وجود دوره خلقی که به‌طور غیرعادی و مستمر بالا، فراگیر یا تحریک‌پذیر است و حداقل یک هفته ادامه می‌یابد. در طول این دوره، سه مورد از نشانه‌هایی که در ادامه می‌خوانید یا بیشتر ادامه می‌یابند: عزت‌نفس یا بزرگ‌منشی کاذب، کاهش نیاز به خواب، پرحرفی بیش از حد، پرش افکار یا شتاب افکار، حواس‌پرتی، افزایش فعالیت هدفمند یا بی‌قراری روانی-حرکتی و درگیری افراطی در فعالیت‌های لذت‌بخشی که عواقب بالقوه دردناکی دارد. باید توجه کرد این نشانه‌ها ناشی از بیماری جسمانی یا مصرف مواد نیست. بنابراین علایم مطرح‌شده اگر بر اثر مصرف مواد مخدر یا بیماری جسمی ایجاد شده باشد، شامل دوره مانیک نمی‌شود.

دوره افسردگی اساسی

نشانه‌های هیجانی دوره افسردگی اساسی، خلق ملول را در برمی‌گیرد که شدت آن از ناامیدی‌های معمولی و هیجان‌های غم‌انگیز گاه و بیگاه زندگی روزمره، بیشتر است. این ملالت می‌تواند به صورت دلتنگی شدید یا بی‌علاقگی زیاد به جنبه‌های قبلا لذت‌بخش زندگی، پدیدار شود.

علایم تشخیصی دوره افسردگی اساسی

همچون دوره مانیک، در این مورد هم وجود علایم مطرح شده دلیلی بر تشخیص قطعی دوره افسردگی اساسی نیست. برای تشخیص دوره افسردگی اساسی باید به علایم تشخیصی که در ادامه مطرح می‌شود، توجه کرد. فرد در اغلب مواقع ظرف مدت دو هفته، حداقل پنج مورد از نشانه‌ها را تجربه می‌کند که بیانگر تغییر در مقایسه با عملکرد قبلی هستند(حداقل یکی از دو نشانه اول باید وجود داشته باشد): خلق افسرده، کاهش علاقه یا لذت به همه یا اغلب فعالیت‌های روزمره، کاهش قابل ملاحظه و غیرعمدی وزن یا کاهش یا افزایش اشتها، بی‌خوابی یا خواب‌زدگی، بی‌قراری یا کندی روانی-حرکتی، خستگی یا از دست‌دادن انرژی، احساس بی ارزشی یا گناه بی‌مورد، مشکل تمرکز یا بی‌تصمیمی، افکار مکرر مرگ یا گرایش به رفتارهای پر خطر . باید توجه کرد این نشانه‌ها ناشی از بیماری جسمانی، مصرف مواد یا داغ‌دیدگی یک عزیز نباشد.

دو قطبی؛ تناوب قطب مانی و افسردگی

اصطلاح دو قطبی بر دو قطب مانی(شیدایی) و افسردگی دلالت دارد. با این حال، همه افراد مبتلا به اختلال دوقطبی علایم افسردگی را نشان نمی‌دهند. فرض زیربنایی این اصطلاح تشخیصی این است که افراد مبتلا به این اختلال، برخی مواقع افسرده می‌شوند. بنابراین افرادی که دوره‌های مانیک دارند، حتی در صورتی که دوره‌های افسردگی نداشته باشند، مبتلا به اختلال دوقطبی تشخیص داده می‌شوند.

دوقطبی در کمین ۲۰ تا ۳۰ ساله‌ها

اختلال دو قطبی خیلی کمتر از اختلال افسردگی اساسی شایع است. این اختلال عموما در ۲۰ تا ۳۰ سالگی پدیدار می‌شود و تقریبا به طور برابر در مردان و زنان شایع است. اولین دوره در مردان به احتمال زیاد، دوره مانیک است اما در زنان به احتمال بیشتری دوره افسردگی است. بیشتر افراد مبتلا، بین دوره‌ها طبیعی عمل و احساس می‌کنند، با این حال تقریبا یک چهارم مبتلایان خلق بی‌ثبات دارند و در کنار آمدن با دیگران، هم در خانه و هم در محیط کار، با مشکلاتی مواجه می‌شوند.

از درمان‌های روان شناختی تا بالینی

درمان در این اختلال با درمان دارویی منظم تحت نظر متخصصان روان پزشکی شروع خواهد شد. در وهله دوم، درمان‌های روان شناختی، مداخلات رفتاری، مداخلات اجتماعی- فرهنگی و میان فردی توسط متخصصان بالینی به منظور کمک به درمان‌جویان انجام می‌شود.