دلایل ابتلا به بیماری کلیوی و راه‌های پیشگیری
دلایل ابتلا به بیماری کلیوی و راه‌های پیشگیری
نویسنده: فائزه مهاجر | روزنامه‌نگار
کلیه، دو اندام لوبیایی شکل است که در دو طرف بدن قرار گرفته و وظیفه دفع مواد زاید را برعهده دارد. درواقع به‌نوعی می‌توان گفت که نقش کلیه در بدن انسان مانند دستگاه تصفیه خون است که به‌صورت دایمی مواد زاید و سمی مثل داروها و اوره را از طریق ادرار از بدن خارج می‌کند. وقتی اسم کلیه به میان می‌آید، اولین بیماری که به ذهن بیشتر افراد می‌رسد، سنگ کلیه است. بااین‌حال بیماری‌های مهم و خطرناک‌تری وجود دارند که این اندام حیاتی را برای عملکرد بهتر بدن با مشکل مواجه می‌کنند. یکی ازمهم‌ترین و سخت‌ترین این بیماری‌ها، نارسایی کلیه است. در این بیماری کلیه‌ها عملکرد خود را از دست می‌دهند و دیگر نمی‌توانند مواد زائد نیتروژن‌دار را دفع کنند. تجمع این مواد درون بدن عوارض گوناگونی را برای فرد مبتلا ایجاد می‌کند و حتی ممکن است در موارد شدید منجر به مرگ او شود. این روزها یعنی از ۲۳ تا ۳۰ آبان در ایران با عنوان هفته حمایت از بیماران کلیوی نام گذاری شده است. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام درباره دلایل ابتلا به این بیماری، راه‌های پیشگیری و … خواهیم گفت.
انسان با دو کلیه متولد می‌شود که در دو طرف ستون فقرات در بالای کمر شما قرار دارند. وزن کلیه در حدود ۱۱۳ تا ۱۷۰ گرم است و با طولی در حدود ۱۱.۵ سانتی‌متر از گوشی‌های تلفن همراه شما کوچک‌تر هستند و شکلی شبیه به لوبیا دارند. جالب است بدانید کلیه‌ها در طول ۲۴ ساعت حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه می‌کنند، چیزی به مقدار ۲ لیتر ادرار تولید و دفع می‌کنند و باقی‌مانده را که در حدود ۱۹۸ لیتر است به جریان خون باز‌می‌گردانند. جریان خون در کلیه‌ها بیشتر از جریان خون در قلب و مغز ماست. انسان با یک کلیه سالم هم می‌تواند به زندگی ادامه دهد و در صورتی‌که یک کلیه از بدن خارج شود و میزان عملکرد کلیه دوم تا ۷۵ درصد کاهش یابد باز هم می‌توان زندگی کرد. واحد ساختمانی کلیه نفرون است و در هر کلیه حدود ۱ تا ۲ میلیون نفرون وجود دارد که بعد از ۴۰ سالگی نفرون‌ها به ازای هر سال ۱ درصد کاهش پیدا می‌کنند.
از رایج‌ترین علایم این بیماری خاموش تا عملکرد کلیه
هنگامی‌که کلیه‌ها آسیب می‌بینند مواد زاید و مایعات می‌توانند در بدن جمع شوند که در این حالت باعث تورم در مچ پا، حالت تهوع، خستگی و ضعف، خواب نامناسب، استفراغ، از دست دادن اشتها، پوست خشک و خارش‌دار و تنگی نفس شود. در صورت درمان مناسب نشدن، این آسیب‌ها می‌تواند بدتر شود و به مرور زمان ممکن است کلیه‌ها از کار بیفتند که تهدیدی جدی برای زندگی است. بیماری‌های کلیوی می‌توانند بر عملکرد بدن برای تصفیه خون، فیلتر آب اضافی از خون و کمک به کنترل فشارخون تاثیر بگذارد. همچنین می‌تواند تولید گلوبول‌های قرمز و متابولیسم ویتامین D مورد نیاز برای سلامت استخوان را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل لازم است عملکرد کلیه در بدن را با هم مرور کنیم:
تعادل میان آب و مواد معدنی مانند سدیم، پتاسیم و فسفر را در بدن حفظ می‌کند.
بعد از هضم غذا، فعالیت ماهیچه‌ها و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و داروها، مواد زاید را از بدن خارج می‌کند.
رنین تولید می‌کند که بدن از آن برای کنترل فشارخون استفاده می‌کند.
ماده شیمیایی به نام اریتروپویتین تولید می‌کند که بدن با استفاده از آن گلبول قرمز می‌سازد.
فرم فعال ویتامین D می‌سازد که برای سلامت استخوان و سایر عملکردهای بدن مورد نیاز است.
هر ۳۰ دقیقه یک بار تمام خون بدن را تصفیه می‌کند.
پیشگیری تنها راه مراقبت از کلیه‌ها
می‌گویند بیماری‌های کلیوی، قاتلان خاموش هستند. نارسایی کلیوی مزمن بسیار رایج است و درمانی ندارد بنابراین پیشگیری تنها گزینه است. کشف زودهنگام و درمان به‌موقع اغلب مانع از بدترشدن نارسایی کلیوی مزمن می‌شود و می‌تواند نیاز به درمان قطعی را به تأخیر بیندازد یا از آن پیشگیری کند. کارشناسان سلامت تاکید دارند که می‌توان با رعایت چند توصیه پزشکی هرگز به این بیماری مبتلا نشد. در ادامه توصیه مهم برای حفظ سلامت این عضو حیاتی به نقل از سایت «اورولوژی هلث» عنوان شده است.
۱- مایعات بیشتری بنوشید
روزانه مقدار زیادی مایعات به ویژه آب بنوشید تا کلیه‌ها بتوانند به درستی کار کنند. این کار همچنین بهترین روش برای جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه است. توصیه می‌شود در حالت عادی روزانه هشت لیوان آب نوشیده شود. مصرف آب کافی (حدود ۳ لیتر در روز) به رقیق کردن ادرار، حذف تمامی مواد سمی زاید از بدن و پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند.
۲- مراقب مصرف مداوم داروها باشید
اگر به‌طور منظم و روزانه و برای هر گونه درد یا ورم مفصلی مسکن‌های بدون نیاز به نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن مصرف می‌کنید، بهتر است برای بررسی عملکرد کلیه‌های خود به پزشک مراجعه کنید. این گونه داروها در صورت مصرف مداوم در طولانی مدت می‌توانند به عملکرد کلیه‌ها آسیب وارد کنند.
۳- مراقب قند و فشارخون باشید
اگر به قند خون بالا یا فشار خون بالا مبتلا هستید، پس باید به طور منظم و دوره‌ای برای چکاپ عملکرد کلیه‌های خود به پزشک مراجعه کنید. همچنین رژیم غذایی سالم و غذاهای کم چرب داشته باشید تا احتمال ابتلا به قند خون و فشار خون بالا را کاهش دهید. ورزش کردن هم به کنترل قند خون و فشار خون کمک می‌کند. داشتن تناسب‌اندام و انجام فعالیت‌ها ورزش منظم هوازی و فعالیت‌های روزمره فیزیکی فشارخون بدن را در حد طبیعی نگه می‌دارند و به کنترل قند خون کمک می‌کنند. چنین فعالیت‌های فیزیکی خطر بیماری قند و فشارخون بالا را از بین می‌برند و در نتیجه خطر نارسایی کلیوی مزمن را کاهش می‌دهند.
۴- مصرف نمک را کاهش دهید
برای افراد بالای ۴۰ سال، کاهش مصرف نمک در رژیم می‌تواند در پیشگیری از فشارخون بالا و سنگ کلیه مفید باشد. همچنین برنامه غذایی‌تان باید سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها تازه باشد. مصرف غذاهای فراوری‌شده، قند و چربی و گوشت را در رژیمتان کاهش دهید. وزنتان را هم مرتب چک کنید. با مصرف غذاهای سالم و تمرین منظم وزنتان را متعادل نگاه‌دارید. این امر در پیشگیری از دیابت، بیماری‌های قلبی و دیگر مشکلات مربوط به نارسایی کلیوی مزمن مفید است.
۵- سیگار و قلیان را فراموش کنید
سیگار و سایر فراورده‌های تنباکو را کنار بگذارید. سیگار کشیدن می‌تواند منجر به گرفتگی عروق (آترواسکلروز)، شود که موجب کاهش جریان خون به کلیه‌ها می‌شود و در نتیجه توانایی کلیه‌ها برای ارائه بهترین عملکردشان را کاهش می‌دهد. همچنین مطالعاتی انجام‌شده است که ثابت می‌کنند در افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای کلیوی مصرف سیگار موجب تخریب و تضعیف سریع‌تر عملکرد کلیه می‌شود.
۶- بررسی(چکاب) سالانه داشته باشید
بیماری‌های کلیوی تا قبل از رسیدن به مرحله پیشرفته هیچ علامتی ندارند. قدرتمندترین و مؤثرترین، اما متأسفانه کمتر استفاده‌شده‌ترین تشخیص زودهنگام و پیشگیری از بیماری کلیه بررسی منظم کلیه‌هاست. بررسی سالانه کلیه‌ها باید برای افراد پرخطری انجام شود که مبتلا به دیابت، فشارخون بالا و چاقی هستند یا سابقه نارسایی کلیوی مزمن در خانواده‌شان موجود است. اگر شما کلیه‌هایتان(و مهم‌تر از آن خودتان) را دوست دارید، انجام معاینات منظم کلیه را بعد از ۴۰ سالگی فراموش نکنید. یک روش ساده تشخیص زودهنگام بیماری کلیه اندازه‌گیری فشارخون، سونوگرافی، انجام آزمایش ادرار و آزمایش اندازه‌گیری کراتینین خون است.
خوراکی‌های دوست‌دار کلیه
فهرستی از میوه‌ها و غذاهای مناسب برای کلیه وجود دارد که می تواند به ترمیم کلیه‌ها کمک کند و شما را در مسیر پیشگیری از ابتلا به این بیماری همراهی کند. در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود.
سیب این میوه منبع غنی ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف مثل ویتامین C، پتاسیم، ویتامین K و همچنین فیبر محسوب می‌شود. سیب خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی دارد و به همین دلیل می‌تواند به کاهش کلسترول بد و همچنین پایین آوردن احتمال ابتلا به بیماری قلبی، سرطان و دیابت کمک کند. از آن جا که دیابت رابطه نزدیکی با نارسایی کلیوی دارد، مصرف سیب می‌تواند از شما در برابر مشکلات کلیوی محافظت کند.
فلفل‌دلمه‌ای قرمز این ماده غذایی برای حفظ سلامت کلیه‌ها عالی است، چون پتاسیم کمی دارد. با اضافه کردن فلفل‌دلمه‌ای قرمز به رژیم غذایی نه تنها به غذاها و سالادهایی که می‌خورید رنگ می‌بخشید، بلکه ویتامین C، ویتامین B۶، اسیدفولیک، ویتامین A و فیبر هم دریافت می‌کنید.
پیاز پیاز دوست کلیه‌هاست و پتاسیم کمی دارد. این ماده غذایی همچنین حاوی «کرومیوم» است که در متابولیسم چربی، پروتئین و کربوهیدرات مفید است.
ماهی ماهی‌های چرب مثل سالمون یک منبع عالی پروتئین و اسیدهای غیراشباع به شمار می‌رود. اسیدهای چرب امگا ۳ موجود در ماهی‌های چرب در کاهش التهاب، مبارزه با رادیکال‌های آزاد، جلوگیری از بیماری قلبی، کاهش سطح کلسترول بد (LDL) و حفظ سلامت کلیه‌ها اثرگذار هستند. دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف ماهی که حاوی اسیدهای چرب چند غیراشباع است، می‌تواند سرعت پیشرفت بیماری کلیوی را کاهش دهد.
آب لیموترش آب لیموترش می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها و درمان مشکلات کلیوی کمک کند. ویتامین C و اسید سیتریک موجود در آن هم به حفظ سطح PH بدن کمک می‌کنند، سلامت بدن را بهبود می‌بخشند و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند. آب لیموترش را صبح‌ها یا قبل از ناهار بنوشید. حتما آن را با یک فنجان آب رقیق کرده و از شیرین کردن آن خودداری کنید.
هندوانه این میوه تابستانی پرطرفدار سرشار از نوعی آنتی‌اکسیدان به نام لیکوپین است که با رادیکال‌های آزاد مبارزه کرده و از این طریق از آسیب کلیوی جلوگیری می‌کند. در مصرف هندوانه زیاده‌روی نکنید وگرنه ممکن است دچار بعضی عوارض جانبی شوید. اگر به بیماری کلیوی مبتلا هستید، قبل از خوردن هندوانه درباره بی‌خطر بودن آن برای سلامتی‌تان با پزشک مشورت کنید.
Causes of kidney disease and ways to prevent it