مدارس چگونه با افزایش شهریه، عدالت را تهدید می‌کنند؟
نویسنده: صادق پارسا
ساوالان خبر: با وجود ماه‌ها باقی‌مانده تا آغاز سال تحصیلی جدید، صدای افزایش نگران‌کننده شهریه مدارس غیردولتی به گوش می‌رسد. بررسی‌های میدانی از سطح شهر تهران و سایر استان‌ها حاکی از آن است که برخی مدارس غیردولتی، بدون در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی خانواده‌ها، شهریه‌هایی تا سقف ۵۲ درصد افزایش داده‌اند؛ رقمی که برای بسیاری از والدین نگران‌کننده و غیرقابل‌تحمل است.
انتخابی اجباری، نه از سر رفاه
یکی از والدین که فرزند خود را به اجبار از مدرسه دولتی به غیردولتی منتقل کرده، از تجربه تلخی می‌گوید:
“رفتار مدیر و معاون مدرسه دولتی با پسرم به‌دلیل شیطنت‌های ساده و متداول سن او، بسیار تحقیرآمیز بود. نمره انضباط پایینی هم به او دادند و هیچ مدرسه دولتی دیگری حاضر به پذیرشش نشد. ناچار شدیم با هزینه سنگین، او را به مدرسه غیردولتی بفرستیم تا حداقل با احترام با او رفتار شود.”
این روایت، تنها یک نمونه از خانواده‌هایی است که نه به دلیل امکانات بهتر، بلکه به خاطر فرار از خشونت‌های تربیتی یا محدودیت‌های مدارس دولتی، به مدارس غیرانتفاعی پناه می‌برند.
از شهریه رسمی تا هزینه‌های پنهان
در بسیاری از مدارس غیردولتی، مخصوصاً مدارس برند و شناخته‌شده، شهریه رسمی تنها بخشی از ماجراست. والدین مجبور به پرداخت هزینه‌های اضافی برای پایگاه‌های تابستانی، اردوهای تفریحی، غذا، کلاس‌های زبان، برنامه‌های فرهنگی خاص و حتی خدمات لاکچری هستند. در برخی موارد، مجموع این هزینه‌ها حتی از شهریه رسمی نیز بیشتر است.
ضعف ساختاری در نظام نظارت
یکی از مهم‌ترین دلایل رشد کنترل‌نشده شهریه‌ها، خلأ جدی در فرآیند نظارت بر مدارس غیردولتی است. برخی مدارس به دلیل وابستگی به چهره‌های بانفوذ یا ارتباطات خاص، عملاً به منطقه‌ای خارج از دسترس بازرسان آموزش‌وپرورش تبدیل شده‌اند. حتی گزارش‌هایی وجود دارد که برخی از این مدارس مانع ورود ناظران شده و روند نظارت را به چالش کشیده‌اند.
آموزش‌وپرورش؛ ناتوان در برابر تخلف‌ها؟
کارشناسان می‌گویند که وزارت آموزش‌وپرورش با کمبود نیروی متخصص در حوزه نظارت و بازرسی مواجه است. این ضعف موجب شده تا واحدهای نظارتی در مناطق نتوانند عملکرد مؤثر و بازدارنده‌ای داشته باشند. در حالی که نظارت باید با قاطعیت و پاسخگویی همراه باشد، در عمل بسیاری از تخلفات به دلیل نبود پیگیری، بی‌پاسخ می‌مانند.
بی‌اعتمادی عمومی و تهدید سرمایه اجتماعی
افزایش بی‌ضابطه شهریه‌ها، بدون توجه به ظرفیت اقتصادی خانواده‌ها، نه‌تنها موجب افزایش نارضایتی عمومی شده، بلکه باعث افزایش فشار روانی بر والدین و در نتیجه بی‌اعتمادی نسبت به سیاست‌گذاران حوزه آموزش شده است. اگر این روند ادامه یابد، سرمایه اجتماعی آموزش‌وپرورش به‌شدت آسیب خواهد دید و فاصله طبقاتی در دسترسی به آموزش باکیفیت بیشتر خواهد شد.
راهکار چیست؟
با وجود تدوین شاخص‌های رسمی برای تعیین شهریه مدارس غیردولتی، دریافت شهریه‌های خارج از عرف قابل‌پذیرش نیست. مدیران آموزش‌وپرورش باید با جدیت در برابر متخلفان ایستادگی کنند و نظارتی شفاف، مستمر و مردمی را در دستور کار خود قرار دهند. در غیر این صورت، نظام آموزشی بیش از گذشته از عدالت فاصله خواهد گرفت.
«تا وقتی هیچ نهادی نظارت جدی روی نحوه تعیین شهریه‌ها نداشته باشه، این روند ناعادلانه ادامه داره و فقط فشار روی خانواده‌ها بیشتر می‌شه.»
«با توجه به اینکه همه‌چیز گرون شده، ما درک می‌کنیم که شهریه ممکنه افزایش پیدا کنه. اما این افزایش باید معقول و متناسب با خدمات باشه.»
«سال گذشته مجبور شدیم برای پرداخت شهریه، بخشی از وسایل خونه‌مون رو بفروشیم. واقعاً نمی‌دونم آموزش با کیفیت باید این‌قدر گرون تموم بشه؟»
«هیچ‌کس از ما نظر نخواست. فقط یه اطلاعیه فرستادن که شهریه ۴۰ درصد افزایش پیدا کرده. این نحوه رفتار با خانواده‌ها درست نیست.»
«ما به امید آموزش بهتر بچه‌هامون رو تو مدارس غیرانتفاعی گذاشتیم. حالا که شهریه افزایش پیدا کرده، انتظار داریم خدمات هم ارتقا پیدا کنه.»
«شهریه بالا رفته، ولی فضای فیزیکی مدرسه همون قدیمی و فرسوده باقی مونده. انگار فقط برای جبران کسری بودجه، دست تو جیب مردم کردن.»
«به‌نظرم آموزش نباید کالای لوکس باشه. این روند افزایش شهریه باعث می‌شه فقط خانواده‌های ثروتمند بتونن آموزش با کیفیت تأمین کنن.»
«کاش یک نهاد بی‌طرف وجود داشت که همه شهریه‌های اعلامی مدارس رو بررسی می‌کرد و با استاندارد مقایسه می‌کرد تا این بی‌نظمی‌ها کمتر بشه.»
«من از مدرسه فرزندم انتظار شفافیت دارم. وقتی شهریه زیاد می‌شه، باید بدونم دقیقاً برای چی و کجا قراره هزینه بشه.»
«شهریه سال جدید طوری تعیین شده که احساس کردم قراره بچه‌م تو مدرسه بین‌المللی تحصیل کنه، ولی واقعیت خیلی متفاوته.»
«ما هر سال می‌شنویم که مدرسه می‌خواد فضای آموزشی رو توسعه بده، ولی فقط شهریه بالا می‌ره و هیچ اتفاقی نمی‌افته.»
«در سالی که گذشت، خیلی از اولیا مجبور شدن مدرسه بچه‌هاشون رو عوض کنن چون دیگه از پس هزینه‌ها برنمی‌اومدن. این یعنی افت کیفیت آموزشی در بلندمدت.»
«بعضی مدارس فقط به فکر درآمد بیشتر هستن، نه بهبود کیفیت آموزش یا رفاه دانش‌آموز.»
«شهریه زیاد شده ولی مربی‌ها هنوز از حقوق پایین گلایه دارن. این نشون می‌ده افزایش‌ها فقط برای سود بیشتر مدیریت مدرسه‌ست.»
«اگه شهریه‌ها این‌قدر بالا بره، خیلی از خانواده‌ها ناچار می‌شن بین کیفیت آموزش و هزینه‌ها یکی رو انتخاب کنن، که معمولاً کیفیت فدای هزینه می‌شه.»
«از مسئولان آموزش و پرورش انتظار داریم که یک چارچوب منصفانه برای شهریه‌ها تعیین کنن تا همه خانواده‌ها با آرامش بتونن برای آموزش فرزندان‌شون برنامه‌ریزی کنن.»