گفت‌و‌گو با زنبورداری که برای بیان چالش‌های این حرفه صورت و‌گردنش را با صدها زنبور پوشاند و ویدئوی متفاوتش بیش از ۱۰ میلیون بازدید در شبکه‌های‌اجتماعی داشته است.
نویسنده : مجید حسین زاده
تماشای ویدئوی مردی که تمام صورت و گردنش توسط زنبورها تسخیر شده، شبیه یک سکانس از فیلم‌های ترسناک است. صدای وزوز زنبورها هم مدام دلهره بیننده این ویدئو را بیشتر می‌کند. شاید دلیلش این باشد که بسیاری از ما در کودکی توسط زنبورها گزیده شده و درد آن را با گوشت و پوست‌مان چشیده ایم. بنابراین هر لحظه نگران این مرد هستیم که صدها زنبوری که روی صورت و گردنش نشسته‌اند، او را نیش‌باران کنند.
«مهدی حق‌جو» جوان عاشق زنبورداری است به تازگی، ویدئویی از او در شبکه‌های اجتماعی پربازدید شده که در توضیح آن نوشته: «شاید این جوری بیشتردیده بشیم و حرف دل ما به جایی برسه» و در آن می‌گوید: «امروز با یک ویدئویی متفاوت آمدم تا از من و هر فردی که حرفه زنبورداری فعالیت می‌کند، حمایت بیشتری بشود… این روزها زنبورداری خیلی سخت شده است چراکه عسل‌های تقلبی زیادی در بازار است و عسل طبیعی هم اگر زنبورداری تولید کند، بدبینی زیادی نسبت به آن هست چون مردم متاسفانه نمی‌توانند عسل خوب را از بد تشخیص دهند». در پرونده امروز زندگی‌سلام به سراغ او رفتیم تا به ما درباره ماجرای این ویدئو، این که چرا زنبورها نیشش نزدند، باورهای رایج درباره راهکارهای تشخیص عسل خوب و بد، قیمت عسل باکیفیت و … بگوید. با ما همراه باشید.
از کودکی با زنبورها بزرگ شدم
این جوان عاشق زنبورداری در ابتدای صحبت‌هایش و در معرفی خودش می‌گوید: «من مهدی حق‌جو هستم. کارشناسی رشته حسابداری. پدربزرگ من هم زنبوردار بود و هم کشاورز. پدرم هم زنبوردار بود. بنابراین من از کودکی با زنبور بزرگ شدم. باتوجه که ما در شمال کشور زندگی می‌کنیم و به جنگل نزدیک هستیم، شرایط ایده‌آلی برای برداشت عسل داریم. بنابراین من به این حرفه علاقه‌مند شدم و سال‌هاست در آن مشغول هستم».
مردم خیلی سخت به زنبوردارها اعتماد می‌کنند
حالا برویم سراغ آن ویدئوی پربازدید که صدها زنبور روی صورت و گردن‌تان نشستند. هدف شما از ضبط آن ویدئو متفاوت چه بود؟ «حق‌جو» در پاسخ به این سوال می‌گوید: «این ویدئو خیلی دیده شد و خیلی هم لایک گرفت. هدف من، یک درد و دلی بود از طرف یک زنبوردار با جامعه‌ای که بعضی افراد در آن همیشه به افراد شاغل در این حرفه بدبین هستند و خیلی سخت اعتماد می‌کنند. کلی زنبوردار داریم که عسل طبیعی و با کیفیت در کشور تولید می‌کنند اما چون مصرف‌کننده آموزشی درباره تشخیص عسل خوب ندیده، نمی‌تواند متوجه شود که کدام عسل خوب است و کدام عسل تغذیه‌ای بوده، شکر داده شده به زنبور یا اصلا کار زنبور نیست و شرکتی تولید شده است.»
ملکه را در یک قفس گذاشتم
از این زنبوردار می‌پرسم که آیا هیچ زنبوری در زمان ضبط آن ویدئو نیش‌تان نزد که می‌گوید: «طبق تجربه‌ای که من دارم اگر شما از زنبور بترسید یا رفتار پر خطری در برابرش انجام دهید، مثلا دست‌هایتان را در مقابلش زیاد تکان دهید یا زنبور متوجه شود که قصد آسیب به او را دارید، امکان دارد بارها به شما نیش بزند و این خیلی خطرناک است. منتها اگر آرامش داشته و ترسی نداشته باشید، شما را نیش نخواهد زد. این را هم باید بگویم که قدرت بویایی زنبور مثل سگ قوی است و اضطراب و ترس و ترشح هرمون آدرنالین در بدن انسان را متوجه می شود. در آن ویدئو، من ملکه را در یک قفس گذاشتم. وقتی شما، ملکه را روی دست‌تان بگذارید، همه زنبورها می‌آیند به دست‌تان می‌چسبند، اگر روی گردن‌تان بگذارید، می‌آیند به گردن‌تان می‌چسبند. البته هیچ آسیبی نمی‌زند مگر این که شما ناخودآگاه فشارشان دهید یا تحریک‌شان کنید که نیش بزنند. این کار را هر زنبوردار حرفه‌ای بلد است که انجام بدهد و من اولین کسی نیستم که این کار را انجام دادم و به خصوص زنبوردارهای خارجی زیادی دیدم که چنین کارهای را انجام می‌دهند یا حتی کل بدن‌شان را با زنبور پوشانده‌اند. البته من فکر نمی‌کردم این ویدئو این‌قدر برای بعضی‌ها جذاب و نگران‌کننده باشد.»
بعد از ۸ سال کارمندی، استعفا دادم
از او می‌پرسم که چرا و چطور این شغل را انتخاب کردید که می‌گوید: «من ۸ سال کارمند شهرداری بودم اما لذتی از کارمندی و شرایط آن به خصوص از لحاظ حقوق و وقتی که می‌گذاشتم، نمی‌بردم. البته من همان زمان در کنار آن شغل، زنبورداری هم می‌کردم ولی چون نمی‌رسیدم، به تعداد خیلی کم. اما از سال ۱۴۰۰، دیگر از شهرداری بیرون آمدم و به‌صورت تخصصی و علمی زنبورداری را شروع کردم. منظورم از علمی این است که مثلا الان شما باید بیماری‌های زنبورها را بشناسید و بتوانید آن‌ها را درمان کنید تا یک زنبوردار موفق شوید.»
عسل طبیعی روی دست زنبوردار می‌ماند
او در بخشی از آن ویدئو پربازدید از اعتماد نداشتن بعضی از مردم به زنبوردارها گلایه می‌کند. از «حق‌جو» می‌پرسم که به نظر خودش، دلیل این بی‌اعتمادی چیست که می‌گوید: «در این باره، تا حد زیادی حق با مردم است. درصد زیادی از زنبوردارهایی که ۴۰۰ یا ۵۰۰ کندو و کلونی دارند به‌خاطر بازار خراب عسل طبیعی و اعتمادی که مردم ندارند، نمی‌توانند عسل طبیعی تولید کنند چون عسل طبیعی روی دست‌شان می‌ماند و صرفه اقتصادی برایشان ندارد. هیچ ارگانی هم نیست که از آن‌ها حمایت کند و مثلا یک نشان استاندارد روی عسل آن‌ها بزند و بگوید که این عسل ۱۰۰درصد طبیعی است و مردم با خیال راحت آن را مصرف کنند تا آن زنبوردار هم بتواند به قیمت منطقی بفروشد. بنابراین ناگزیر هستند بعضی زنبوردارها بیایند عسل تغذیه تولید کنند یعنی بیایند زمانی که زنبور می‌خواهد عسل ذخیره کند، به او از شکر ۴۰ هزار تومانی که آن هم خودش معضلی است، بدهند».
کیفیت عسل باید با ۲۱ آیتم بررسی شود
یک سوال رایج مردم از شما، احتمالا این است که عسل خوب را چطور تشخیص بدهیم؟ این زنبوردار می‌گوید: «اول این را بگویم که ما سه نوع عسل داریم. عسل طبیعی که منشأ شهد آن از طبیعت است. عسل تغذیه‌ای که بخشی از آن از طبیعت است و بخشی از آن از شکری است که به زنبور می‌دهند. عسل بعدی هم که اصلا کار زنبور نیست، عسل دیگی نام دارد یعنی زنبور در تولید آن هیچ دخل و تصرفی نداشته و فوق‌العاده سرطان‌زا هم هست. تنها راه تشخیص عسل باکیفیت این است که مصرف‌کننده آن را به آزمایشگاه ببرد. عسل ۲۰ یا ۲۱ شاخص دارد که باید به‌طور دقیق بررسی شود. راه بعدی خرید عسل از زنبورداری است که مورد اعتماد باشد. بقیه راه‌هایی که مثلا اگر آن را روی خاک بریزید، فلان می‌شود یا اگر با قاشق بکشید بالا نباید بریده بشود یا عسل را با چوب کبریت می‌زنند، اگر روشن نشود یعنی طبیعی است یا روی دستمال کاغذی می‌ریزند، اگر رد بشود طبیعی نیست و … این‌ها دقیق نیست چون بیشتر به رطوبت عسل ربط دارد، نه کیفیت آن. به طور کلی، مناطق شمالی که رطوبت هوای بالایی دارد، عسل‌شان هم رطوبت‌شان بالاست. اما مناطق خشک که رطوبت ندارد، عسل‌شان غلیظ‌تر است. آن عسل چه تغذیه‌ای باشد و چه طبیعی، غلیظ‌تر است. بنابراین این روش‌های متداول ربطی به طبیعی بودن و غیرطبیعی بودن عسل ندارد. برای تشخیص عسل طبیعی، مشتری باید اطلاعاتی داشته باشد که مثلا عسل گون، عسل بهار نارنج، جنگلی و … چه طعمی دارد و خودش یک تجربه‌ای داشته باشد و البته از زنبورداری بگیرد که به او اعتماد دارد.»
همه می‌توانند کندوی خانگی داشته باشند اما …
از او درباره کندو خانگی می‌پرسم که در صفحه شخصی‌اش درباره آن نوشته است. آیا واقعا می‌شود در خانه، یک کندوی زنبور عسل داشت؟ «حق‌جو» این‌طور پاسخ می‌دهد: «بله، شما می‌توانید در خانه‌تان کندو خانگی داشته باشید اما در شرایط شهری نه، باید جاهایی باشد که بافت روستایی دارد یا به طبیعت نزدیک هستند. همچنین محل نگهداری زنبور طوری نباشد که در شب در اطرافش نور باشد که جذب آن شود. برای استفاده از این کندوها باید از نژادهای آرام زنبور که معمولا نیش نمی‌زنند، استفاده کرد. افراد می‌توانند با گذاشتن این کندوها به مدت ۲ ماه، حداقل ۱۰ تا ۱۵ کیلو عسل کاملا طبیعی برداشت کنند.»
ماهانه ۳ کیلو عسل می‌خورم!
از او می‌پرسم که خودش معمولا چقدر عسل مصرف می‌کند که می‌گوید: «من رشته ورزشی مورد علاقه‌ام فوتبال است و الان هم به صورت تفریحی فوتبال بازی می‌کنم. برای تامین انرژی بدنم، به صورت روزانه همیشه عسل مصرف می‌کنم. صبح‌ها، حداقل ۵ روز در هفته عسل می‌خورم. البته هرگز عسل را به تنهایی استفاده نمی‌کنم، حالا یا با ارده یا با خامه یا یک چیز چرب می‌خورم تا لذت طعم عسل طبیعی بیشتر به دهانم بیاید. درکل علاقه زیادی به مصرف عسل دارم و خودم به تنهایی در ماه تقریبا ۳ کیلو مصرف می‌کنم.»
قیمت هر کندو هر روز گران می شود
در شمال کشور که به خاطر بارندگی زیاد، کندوها زود فرسوده می‌شوند و بعد از ۲ یا ۳ سال باید تعویض شود، هزینه خرید کندو بیشتر است. هزینه شکر و حمل‌و‌نقل را هم باید به این عدد اضافه کنید. درباره مصرف شکر توسط زنبوردارها این را بگویم که در دوران جمعیت‌سازی زنبورها شما باید جمعیت کلونی‌تان افزایش دهید. بنابراین در فصل بهار، چه کسانی که عسل طبیعی و چه کسانی که عسل تغذیه‌ای و شکری تولید می‌کنند، باید یک روز در میان طبق یک فرمولی به زنبور شکر بدهند تا ملکه‌ای که قصد تخم‌ریزی دارد، خیالش راحت باشد که این شهد دارد و می‌تواند افزایش جمعیت رخ دهد. این افزایش جمعیت باعث شود تا بعد از ۲ ماه، زنبور کارگر زیادی داشته باشیم که برود و برای ما عسل طبیعی تولید کند. بعد از برداشت عسل، نگهداری از آن هم شرایط خاصی دارد و هزینه‌زاست. ابزار و تجهیزات‌مان هم گران است. الان یک کندو استاندارد که امکانات قابل قبولی داشته باشد، تقریبا ۲ میلیون تومان قیمت دارد.»
شکرک‌زدن عسل نشانه غیرطبیعی بودن آن نیست
«حق‌جو» درباره یکی از باورهای اشتباه و رایج که زیاد هم درباره‌اش از او سوال می‌پرسند، می‌گوید: «هم عسل تغذیه و هم عسل طبیعی، به دلایل متعددی شکرک می‌زنند بنابراین شکرک دلیل بر طبیعی بودن یا غیرطبیعی بودن آن نیست. عسل بسته به نوع شهد و گیاه، شکرک بستنش متفاوت است. مثلا عسل‌های شمال چون رطوبت بالایی دارد بعد از ۵ یا ۶ ماه، معمولا شکرک می‌زند ولی عسل کوهستان که غلظت‌شان بیشتر است، دیرتر شکرک می‌زنند. اما شکرک نشانه کیفیت عسل نیست.»
وقتی زنبورها به دنبال تشکیل کندوی جدید می‌روند
او درباره یکی از چالش کمترشنیده این شغل هم می‌گوید: «در فصل بهار، زمانی که ظرفیت یک کندو پر می‌شود، ملکه با دسته‌ای از زنبورها برای پیدا کردن یک کلونی جدید از کندو خارج می‌شود. معمولا ابتدا در کنار زنبورستان روی یک درخت یا بوته گل می‌نشینید، بعد زنبورهای چراگر می‌روند و منطقه‌ای را پیدا می‌کنند و سپس می‌آیند و اگر زنبوردار به موقع متوجه نشود و جلوی آن ها را نگیرد، می‌روند در طبیعت برای خودشان یک کلونی جدید تشکیل می‌دهند و دیگر دسترسی به آن‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. حالا زنبوردار برای جلوگیری از این اتفاق باید چه کار کند؟ وقتی ملکه روی یک درخت یا بوته می‌نشیند، یک کندو در آن‌جا قرار می‌دهد تا همان جا تبدیل به کلونی جدید شود.»
زنبوری در طبیعت به انسان حمله نمی کند
از «حق‌جو» که رفاقتی جالب با زنبورها دارد، می‌پرسم اگر در طبیعت یک زنبور به‌خصوص از این زنبورهای به قول معروف گاوی به ما نزدیک شد، چه کار کنیم نیش‌مان نزند که می‌گوید: «هیچ زنبوری در طبیعت به انسان حمله نمی کند مگر این که شما به لانه شان نزدیک شده باشید و نگران بچه‌های خودشان باشند. زنبور عسل هم وظیفه‌اش جمع کردن شهد گل‌هاست و دنبال نیش‌زدن نیست، به خصوص که با نیش زدن جان خودش را هم از دست می‌دهد.»
