اسمش شیرین است؛ در اصطلاح عامیانه به آن مرض قند می‌گویند اما کام مبتلایان را تلخ می‌کند.
دکتر علیرضا مهدوی
آخرین باری که قند خون‌تان را چک کردید کی بود؟ اگر زمان زیادی از آن می‌گذرد یا تا به حال چندان توجهی به قند خون‌تان نداشته‌اید، دست کم این هفته فرصت را غنیمت بدانید و آن را چک کنید، چون دیابت، خاموش پیش می‌رود و عوارضش که کم هم نیست، دیر آشکار می‌شود، آنقدر که گاهی کاری از دست کسی برنمی‌آید. این بیماری خاموش با عواملی مثل کم‌تحرکی، تغذیه نادرست، چاقی و استرس ارتباط دارد. یعنی اگر این عوامل در سبک زندگی‌مان نقش پررنگی دارند، فاصله چندانی با ما ندارد و درصورتی که شیوه زندگی‌مان را تغییر ندهیم گریبانگیرمان می‌شود. به گفته مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیش از ۷ میلیون ایرانی اکنون با آن درگیر هستند.
دیابت یا همان مرض قند یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر در جهان است. این بیماری با عوارضی که ایجاد می‌کند، چهارمین علت مرگ در کشورهای توسعه‌یافته به شمار می‌رود. مبتلایان به دیابت نوع یک (بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و معمولاً به نقص در عملکرد لوزالمعده مربوط است) و نوع ۲ (بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود و معمولاً به سبک زندگی مربوط است) در همه کشورهای جهان در حال افزایش است. شمار مبتلایان به دیابت نوع ۲ که قابل پیشگیری است، بسیار بیشتر از تعداد مبتلایان به دیابت نوع یک است.
نیمی از مبتلایان به دیابت، از بیماری‌شان بی‌خبرند
دیابت یک بیماری جدی و طولانی‌مدت است و زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند انسولین تولید یا به طور مؤثر از آن استفاده کند. به خاطر تغییر سبک زندگی طی سال‌های گذشته افراد زیادی به آن مبتلا شدند. متأسفانه بیش از ۷۵ درصد این بیماران در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند و متأسفانه نیمی از مبتلایان به دیابت یعنی بیش از ۲۳۰ میلیون نفر در جهان از بیماری خود بی‌خبر هستند.
وی با اشاره به هزینه‌های بهداشتی-درمانی ناشی از دیابت می‌گوید: این هزینه‌ها در سال ۲۰۲۱ حداقل ۹۶۶ میلیارد دلار بوده است و طبق برآوردها این مقدار در سال ۲۰۴۵ بالغ بر ۱۰۵۴ میلیارد دلار خواهد شد.
۹۰درصدافراد دیابتی در دنیا مبتلا به نوع ۲ هستند
حدود ۹۰ درصد دیابت در دنیا دیابت نوع ۲ است و یک سوم مرگ‌های ناشی از دیابت در افراد در سنین کار «بهره‌وری» رخ داده است و این درحالی است که می‌توان با آموزش، خودمراقبتی، پیروی از شیوه زندگی سالم و استفاده از دارو، کنترل این بیماری را در دست گرفت. دیابت نوع ۲ قابل پیشگیری است و در برخی موارد در اوایل بیماری قابل بهبود است، این در حالی است که ۵۴۱ میلیون بزرگسال در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار دارند.
در حال حاضر هیچ مداخله مؤثر و ایمنی برای پیشگیری از دیابت نوع یک وجود ندارد. عدم دسترسی به انسولین، عدم تشخیص یا تأخیر در تشخیص دیابت نوع یک، منجر به کتواسیدوز دیابتی می‌شود که علت شایع مرگ در کودکان و جوانان مبتلا به دیابت است.
دیابت نوع ۲ معمولاً بیماری میانسالان و سالمندان است و این بیماری طی سال‌های اخیر به علت افزایش میزان چاقی، عدم تحرک بدنی و رژیم غذایی نامناسب در گروه سنی نوجوانان و جوانان نیز به طور فزاینده‌ای دیده می‌شود.
تعداد مبتلایان به دیابت در گروه سنی ۲۰ تا ۷۹ سال در سال ۲۰۲۱ بیش از ۵۳۷ میلیون نفر بوده است. پیش‌بینی می‌شود این تعداد تا سال ۲۰۴۵ از مرز ۷۸۴ میلیون نفر بگذرد.وی با اشاره به اینکه بیش از ۹۰ درصد داروهای دیابت در فارماکوپه کشور وجود دارد، می‌گوید: تمام داروهای دیابت در کشور ما تحت پوشش بیمه قرار گرفته است. به طور کلی از هر گروه دارویی حداقل یک دارو تحت پوشش بیمه است.
مرگ سالانه بیش از ۶ میلیون نفر بر اثر دیابت در جهان
دیابت سالانه عامل مستقیم مرگ ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر است، این درحالی است که با در پیش گرفتن شیوه‌های سالم در زندگی تا ۷۰ درصد می‌توان از ظهور بیماری دیابت نوع ۲ پیشگیری کرد. این امر، یعنی کنترل عوامل خطر ابتلا به دیابت تا۱۱درصد از کل هزینه مراقبت‌های بهداشتی می‌کاهد.
دیابت و عوارض آن در اغلب کشورها، یکی از علل اصلی مرگ زودهنگام است. ۳۲.۶ درصد مرگ‌های ناشی از دیابت در سنین زیر ۶۰ سال رخ می‌دهد. عوارض قلبی – عروقی یکی از علل اصلی مرگ در مبتلایان به دیابت است و در برخی از کشورها باعث بیش از ۵۰ درصد مرگ‌ها محسوب می‌شود.
بیش از ۷ میلیون ایرانی دیابت دارند
مطالعات نشان داده‌اند که مداخلات در روش زندگی سالم می‌تواند بروز دیابت را حداقل ۱۱ سال به‌تأخیر بیندازد و حتی در ۲۰درصد موارد بروز آن را منتفی کند. مداخلات مؤثر در روش زندگی شامل کاهش وزن «حداقل تا ۷درصد» از وزن اولیه فرد با استفاده از رژیم غذایی سالم «کم‌چربی و کم‌کالری» و فعالیت بدنی با شدت متوسط (حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته) است.
غربالگری می‌تواند تأثیر بسیاری بر کاهش هزینه‌های درمان بگذارد بخصوص اگر در مبتلایان به فشارخون «در هر سنی» یا در افراد ۷۵-۵۵ سال انجام شود. غربالگری بیماری در حین ویزیت‌های روتین، به مراتب اثربخشتر از غربالگری همگانی و جمعیتی است، اما غربالگری هدفمند در افرادی که یک یا چند عامل خطر دارند از همه اثربخشتر گزارش شده است.
چندین عامل خطر با دیابت نوع ۲ مرتبط است که عبارتند از سابقه خانوادگی دیابت، اضافه وزن، رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک بدنی، افزایش سن، فشار خون بالا، قومیت، اختلال تحمل گلوکز (IGT) اختلال قند ناشتا، سابقه دیابت بارداری وتغذیه نامناسب.
انتخاب آب، قهوه یا چای به جای آب میوه، نوشابه یا سایر نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر، خوردن حداقل سه وعده سبزیجات و میوه تازه در روز، انتخاب آجیل، یک تکه میوه تازه، یا ماست کم‌چرب برای میان‌وعده، مصرف نکردن الکل، انتخاب گوشت سفید، مرغ یا غذاهای دریایی به جای گوشت قرمز یا فرآوری شده، انتخاب کره بادام زمینی به جای شکلات یا مربا در صبحانه، انتخاب نان، برنج یا ماکارونی سبوس‌دار به جای نان سفید، برنج یا ماکارونی، انتخاب چربی‌های غیراشباع (روغن زیتون، روغن کانولا، روغن ذرت یا روغن آفتابگردان) به جای چربی‌های اشباع شده (کره، روغن حیوانی، روغن نارگیل یا روغن پالم) ازجمله این پیشنهادات است. در کنار سبک غذایی سالم با کمی تحرک در طول روز می‌توانیم فاصله خوبی را با دیابت نوع ۲ ایجاد کنیم. حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط تا شدید (مثلاً پیاده‌روی، دویدن، شنا یا دوچرخه‌سواری) در فواصل منظم طی ۳ تا ۵ روز در هفته بسیار مؤثر است. زمان انجام فعالیت بدنی را از ۱۰ دقیقه شروع کنید و بتدریج بالا ببرید. علاوه بر این توصیه می‌شود در هفته یک ساعت فعالیت‌های قدرتی، استقامتی و انعطاف‌پذیری انجام دهید تا به شرایط جسمی سالم دست پیدا کنید.
دیابت از جمله بیماری‌هایی است که به تدریج باعث تخریب نورون‌های عصبی و رگ‌های خونی شده و در طول زمان بسیاری از ارگان‌های داخلی بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به طور کلی عوارض دیابت در دو گروه قرار می‌گیرد؛ آسیب به عروق بزرگ و عروق کوچک.
عوارض عروق بزرگ همچون سکته‌های قلبی و مغزی است و عوارض عروق کوچک شامل درگیری شبکه چشم که در نهایت به نابینایی افراد ختم می‌شود. مشکلات عروق کلیه که در این خصوص باید بگویم عمده افرادی که در کشور دیالیز می‌شوند یا دیابت دارند یا فشار خون بالا. مشکلات پوستی هم از عوارض دیابت است که در صورت عدم کنترل و رسیدگی مناسب، به زخم‌های مزمن تبدیل می‌شود و اگر این زخم‌های دیابتی ترمیم نشود منجر به قطع عضو در فرد خواهد شد.
افراد هر چقدر قند خون‌شان را در محدوده طبیعی نگه دارند احتمال بروز این عوارض کمتر خواهد شد. اگر افراد دیابتی می‌خواهند دچار چنین مشکلاتی نشوند، در ابتدا باید سبک زندگی سالم را در پیش بگیرند که توجه به این سه عامل ضروری است؛ فشار خون بالا، کنترل قند و چربی. عدم مراقبت مناسب هر یک از این موارد، می‌تواند سبب بروز بیماری دیگری در بدن افراد شود.
فقط با کنترل قند است که می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. باید به مردم بگویم آنچه مهم است انجام غربالگری‌هاست، چراکه افراد هر چه زودتر از بیماری‌شان مطلع شوند بهتر می‌توانند آن را کنترل کنند و کمتر دچار عوارض ناشی از دیابت می‌شوند.
