اینکه چگونه نگاه موسع حاج قاسم در عرصه جامعه، چنین سرمایه اجتماعی را برای وی پدید آورده بود، موضوع این گزارش است.
نویسنده: میرزا رضا توکلی
همزمان سالگرد شهادت سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، در گفت‌وگو با کارشناسان به یکی از ابعاد مهم شخصیتی این شهید پرداخته‌ایم.
«من و آدمای خودم، من و رفقای خودم، من و مریدای خودم؛ این بی حجاب اون باحجاب، این این جوریه اون این جوریه، این چپه اون راسته، این اصلاح طلبه، اون اصولگراست، (با این منطق) چه کسی رو می خواید حفظ کنید؟!» «من اصلا قبول ندارم در بین بچه حزب اللهی ها بگیم این آدم با اون شکل و قیافه است…! همان دختر کم حجاب، دختر منه، دختر ما و شماست؛ نه دختر خاص من و شما اما جامعه ماست. فقط رابطه حزب اللهی با حزب اللهی معنا نداره، رابطه حزب اللهی با کسی که دینش ضعیف تره موضوعیت داره. جامعه ما خانواده ماست، این ها مردم ما هستند باید راه افتاد و رفت بین مردم و جذب کرد.» این ها بخش هایی از سخنان سردار دل ها شهید حاج قاسم سلیمانی است، صحبت هایی که هم در زمان بیان آن بسیار پربازتاب شد و هم در دوران پس از شهادت ایشان به عنوان معرفی کننده بخشی از سیره و دیدگاه های فکری و شیوه های برخوردی ایشان شناخته می شود.
شخصیتی که نه تنها در گفتار بلکه در میدان عمل نیز یکایک مردم ایران را با هر نوع سلیقه سیاسی و فرهنگی یا هر تیپ و ظاهری، مانند فرزندان خود می‌دانست و درعین توجه و التزام به اسلام ناب محمدی و ارزش های والای اسلامی، تکثر را در جامعه ایرانی به خوبی می دید و به آن احترام می گذاشت و برای دستیابی به وحدت حداکثری در جمهوری اسلامی، تمام تلاش خود را می کرد تا شکاف های اجتماعی را در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ترمیم کند.
وحدت و یکپارچگی که در اندیشه امام(ره) بسیار بر آن تاکید شده و رهبر انقلاب نیز بارها و بارها از لزوم توجه به جذب حداکثری و دفع حداقلی سخن گفته اند: «جبهه انقلاب را گسترش دهید، یارگیری کنید؛ حذف نکنید؛ صِرف اختلاف سلیقه و اختلاف نظر درباره فلان مسئله موجب طرد نشود. بعضی هستند که به اسلام و انقلاب و نظام اسلامی و به خیلی از خصوصیّاتی که شما به آن اهمّیّت می دهید معتقدند، در فلان مسئله خاص با شما موافق نیستند؛ این نباید موجب بشود که شما او را طرد کنید، از دایره انقلابی‌گری خارج بدانید.» در این میان اما می بینیم که برخی از چهره های سیاسی و فرهنگی صاحب تریبون در کشور، توجهی به اندیشه امام و رهبری و الگوی رفتاری حاج قاسم سلیمانی نداشته و با ادبیات و نوع نگاه جناحی و فکری که دارند؛ تنها و تنها بر شیپور تفرقه و شکاف های اجتماعی می دمند. شکاف هایی که عملا به طور مستقیم سرمایه اجتماعی نظام را نشانه رفته است و به جرئت آن را می توان یکی از چالش های پیش رو دانست، چالشی که سیره و سلوک و سرمایه اجتماعی حاج قاسم را می توان یکی از راه های کارآمد مواجهه با آن دانست.
سالگرد شهادت سردار پرآوازه و قهرمان جبهه مقاومت، شهید حاج قاسم سلیمانی مناسبت مهم را از زوایای گوناگون می توان دید و تحلیل و روایت کرد ولی شاید یکی از ابعاد مهم و قابل توجه این واقعه، پرداختن به چرایی این نگاه موسعی است که در عرصه اجتماع این بزرگمرد داشت؛ به‌راستی راز و رمز سرمایه اجتماعی عظیم حاج قاسم چه بود؟ در گفت و گو با چند کارشناس، چهره سیاسی و رسانه ای به بررسی شخصیت جامع الاطراف سردار سلیمانی پرداخته و پیامد نگاه های جناحی و گسترش شکاف اجتماعی را بررسی کرده ایم.
سلیمی نمین: شهید سلیمانی به رغم مخالفت هایی که داشت به حاصل رای مردم کمک می کرد.
عباس سلیمی نمین فعال سیاسی با بیان این که وقتی توجهی به تکثر اجتماعی و اقشار مختلف اجتماعی نشود؛ پروژه ها و برنامه های تعریف شده در حوزه های مختلف دینی، فرهنگی و سیاسی به سر منزل مقصود نمی رسند و لطمه های جبران ناپذیری به کشور وارد می شود و انقلاب اسلامی از اهداف خود باز می ماند؛ به ریشه ها و عوامل شکل گیری رویکرد اجتماعی شهید سلیمانی پرداخت و اظهار کرد: «متاسفانه برخی از کسانی که داعیه دار پیروی از مکتب شهید سلیمانی هستند، درک و فهم درستی از شخصیت او ندارند؛ شهید سلیمانی موقعیت جمهوری اسلامی و نیاز به وحدت و همگرایی را به خوبی درک می کرد و تصویر درستی از شرایط ایران و جهان داشت. وقتی دشمن را خوب بشناسیم؛ غفلت را از خودمان دور می کنیم ولی در مقابل وقتی من خودم و طیف خود را ببینیم و احساس کنم که می توانم خودم به تنهایی بر مشکلات فائق آیم؛ دچار توهم بی نیازی مطلق می شوم و به دیگر طیف ها و تفکرات گوناگون توجهی نمی کنم، نه تنها طیف های مخالف بلکه حتی می بینم افراد با کسانی که از حیث سیاسی و فرهنگی در یک طیف و جناح تعریف می شوند نیز مشکل دارند و به آن ها احساس بی نیازی می کنند. این پر واضح است که وقتی شما برای برون رفت از مشکلات به «همه» نیاز پیدا می کنید، تعامل شما فرق می کند با زمانی که فقط به خودتان و همفکران و هم قطارانتان نیاز پیدا می کنید.» سلیمی نمین در بخش دیگری از سخنان خود می افزاید: «گاهی افرادی که خود مبلغ اندیشه شهید سلیمانی هستند، درک و فهم درستی از اندیشه شهید سلیمانی ندارند؛ در حقیقت اندیشه شهید سلیمانی اندیشه امام راحل بود، امامی که به درستی و بارها و بارها بر وحدت و حفظ انسجام کشور تاکید می کرد.» وی ادامه داد: «نباید یک بعدی شهید سلیمانی را ببینیم؛ شهید سلیمانی به رای مردم نه صوری بلکه واقعی احترام می گذاشت؛ مردم به هر دلیلی اگر به یک طیف خاص رای می دادند؛ شهید سلیمانی به رغم مخالفت های فکری که داشت با تمام توان به حاصل رای مردم و دولت بر آمده کمک می کرد و می کوشید که به موفقیت برسد. نه این که سنگ اندازی و منفی بافی کند. متاسفانه برخی از چهره ها صرفا حرف مردم داری را می زنند و درمیدان عمل نه تنها کمکی نمی کنند بلکه منتخب مردم را تحقیر می کنند و به دنبال آن هستند که به مردم بگویند شما اشتباه کردید.»
عماد افروغ: شهید سلیمانی ارزش ها را با جناح ها ارزیابی نمی کرد
عماد افروغ جامعه شناس نیز در پاسخ به این سوال که چرا برخی چهره ها و مدیران از شهید سلیمانی الگو نمی گیرند و نگاه جامع او به اقشار مختلف مردم را دنبال نمی کنند؛ به ما می گوید: «اساسا مسئله این است که برخی چهره های سیاسی و اجتماعی خود را معیار و محور قرار داده و همه را با خود می سنجند. حتی شما نگاه کنید در همین ایام مصادف با سالگرد شهادت شهید سلیمانی، برخی شخصیت ها یک تحلیل آبکی از ایشان ارائه کرده و سعی دارند این چهره مردمی و جامع را به نام خود مصادره کنند و این واقعا برای جامعه مثل سم مهلک است. ماجرا وقتی اسفناک تر می شود که می بینیم برخی از همین افراد با اسم این شهید کاسبی کرده و از مواهب قدرت چه سیاسی و چه فرهنگی متنعم می شوند.» وی در بخش دیگری از سخنان خود شهید سلیمانی را «نماد ملی» می داند و اظهار می کند: «تعلق او به یک سری ارزش های متعالی و اصول فراجناحی بود. ایشان آن اصول را در قالب جناح نمی ریخت و به تعبیری بهتر نگاه فرمی یا شکلی به اصول نداشت که بگوید این اصول و ارزش ها تنها در قالب فلان جناح سیاسی می گنجد. شخصیت شهید سلیمانی قابل تقلیل و مصادره به هیچ جناح و گروهی نیست و به معنی واقعی کلمه ایشان برای همه مردم بود و اتفاقا (نباید فراموش کنیم که) آن هایی که از تریبون ها و مسئولیت خود به درستی استفاده نکرده و به دنبال تکه تکه کردن جامعه هستند، به این کشور خیانت می کنند.»
عطریانفر: بروز شکاف های اجتماعی مهم ترین پیامد بی توجهی به سیره شهید سلیمانی است
محمد عطریانفر عضو شورای مرکزی کارگزاران هم به خراسان گفت: سردار سلیمانی با توجه به خصلت هایی که دارد نماد وحدت و همبستگی ملی است. همان طور که شاهد بودیم بعد از شهادت او، انسجامی در کشور حتی بعد از ماجراهای آبان۹۸ شکل گرفت. ریشه اساسی موفقیت شهید سلیمانی نیز ناشی از این بود که سعی کرد با خود، خدا و امام و مردم جامعه اش صداقت داشته باشد. سلیمانی به ملت خود دروغ نگفت، به رهبری خلاف نگفت. عطریانفر با بیان این که باور ما همواره این است که جنگ و دیپلماسی دو روی یک سکه هستند، تصریح کرد: دست بر قضا در دوره‌ای که ما رویارویی سنگینی با دشمنان منطقه‌ای خود داشتیم، حضور وتعامل خوب سردار با دستگاه دیپلماسی توانست سطح فعالیت و قدرت و تاثیرگذاری ما را افزایش دهد.عطریانفر همچنین بر این باور است که مهم ترین پیامد بی توجهی به سیره رفتاری شهید سلیمانی، بروز شکاف های اجتماعی است: «وقتی بخواهید در برابر دشمن خارجی یا کشورهایی که رویکرد استعماری دارند بایستید، مهم ترین مولفه ایجاد اتحاد و انسجام داخلی است و هرقدر این استحکام داخلی بیشتر باشد، مواجهه شما محکم تر خواهد بود. امام چون اعتماد کافی به طبقات مختلف جامعه داشت و قشرهای مختلف مردم منسجم بودند و هیچ مناقشه ای در میان مردم نبود، با استحکام بیشتری مقابل جریان های معاند داخلی و خارجی می ایستاد.» وی در ادامه تاکید کرد: «ولی وقتی شما با افراد وتریبون دارانی مواجه هستید که تنها جناح و فکر خود را به رسمیت می شناسند و توجهی به تکثر جامعه ندارند، این باعث ایجاد شکاف اجتماعی خواهد شد.»
بهشتی پور: اتکا به مردم، مولفه ضروری قدرت از دیدگاه شهید سلیمانی بود
بهشتی پور کارشناس مسائل سیاسی نیز در گفت و گو با ما به بررسی شخصیت جامع الاطراف حاج قاسم سلیمانی می پردازد و ضمن تشریح بایدها و نبایدها در شرایط کنونی، بر لزوم تقویت اتحاد ملی و سرمایه اجتماعی تاکید می‌کند و می‌گوید: برای مقابله با قدرت خارجی باید بتوان به مردم متکی بود و با موضع‌گیری علیه این و آن و اتهامات بی اساس درباره جناح‌های مختلف و دوقطبی‌سازی، به جایی نمی‌رسیم. بهشتی پور با طرح این سوال که چرا مردم برای تشییع پیکر شهید سلیمانی این گونه به خیابان‌ها آمدند؟ گفت: «اتکا به مردم، مولفه ضروری قدرت از دیدگاه شهید سلیمانی بود. حرف و عمل او یکی بود و این مهم است که شخصیتی چنین خصوصیتی داشته باشد. خودش در میدان باشد و دیگران را نفرستد جلو و خودش بنشیند. این مهم است که قاسم سلیمانی در صحنه حضور داشت و هرجا که لازم بود خودش وارد عمل می‌شد.باید همین صداقت، اخلاص، ایران دوستی، ظلم‌ستیزی و عدالت طلبی را که قاسم سلیمانی داشت، مسئولان و صاحبان تریبون سرمشق قراردهند. شاید شعار به نظر برسد اما من واقعا فکر می‌کنم کسی مثل قاسم سلیمانی در عمل این گونه بود و به همه ما یاد داد که می‌شود در صحنه سیاست هم این کارها را کرد.»پرویز امینی پژوهشگر و مدرس علوم سیاسی نیز در تحلیل خود چه از نسبت شخصیت سردار قاسم سلیمانی به‌عنوان چهره‌ای ایدئولوژیک با جامعه متکثر امروز ایران، چه از نوع ارتباط فرمانده شهید سپاه قدس به‌عنوان نماد قدرت نظام حاکم با اقشار مختلف اجتماعی و جریان‌های متفاوت سیاسی و چه از شیوه مواجهه گفتاری و کرداری او با مسائل داخلی و حتی در روابط خارجی، به دو ویژگی فردی وی یعنی منعطف‌بودن و توان شهید سلیمانی در نمایندگی از عموم اشاره و در خصوص ثمرات این نمایندگی او تصریح می کند: «اگر امروز سردار سلیمانی بود خیلی از مسائل ما که منجر به ناآرامی های اخیر شد اصلاً شکل نمی‌گرفت. او دارای شخصیتی قدرتمند در جهت ایجاد وفاق و تعدیل تعارضات و فهمیدن شرایط اجتماعی و مشورت به ساختار حکمرانی بود تا اگر التهابی شکل گرفت جایی بایستد و التهاب را خاموش کند. سرمایه اجتماعی نیرومند حاج قاسم می توانست بازدارنده و تعدیل کننده حوادث تلخ اخیر باشد.» این پژوهشگر و مدرس علوم سیاسی با بیان این که شهید سلیمانی جایگاهش را می‌شناخت ومیزان ارتباطش باجامعه متناسب با نیاز جامعه بود، اظهار کرد: ما برخورد عمیقی با شهیدسلیمانی نداشته‌ایم و متاسفانه از این سرمایه برای پرکردن چاله‌های حکمرانی استفاده کردیم نه اصلاح شیوه حکمرانی.
