رئیس دبیرخانه ستاد کنترل دخانیات گفته که سالانه ۶ هزار ایرانی به دلیل قرارگرفتن در معرض دود دخانیات، جان خود را از دست میدهند؛ سیگاریها و اطرافیانشان چه کنند؟
نویسنده: مجید حسین زاده
آسیبها و عوارض سیگار کشیدن بر هیچ فردی پوشیده نیست، اما آن چه شاید کمتر به آن توجه شده است، مشکلاتی است که سلامت جسم و حتی روان اطرافیان سیگاریها را تهدید میکند. رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات بهتازگی اعلام کرده بر اساس آمار وزارت بهداشت ۱۴ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور مصرف کننده دخانیات هستند و حدود ۵.۸ میلیون نفر مصرف کننده سیگار در کشور وجود دارد. «ولیزاده» از مجموع هشت میلیون مرگ سالانه در جهان ناشی از مصرف دخانیات، یک میلیون و ۲۰۰ هزار فوت را مربوط به افرادی دانست که در معرض دود ناشی از مصرف دخانیات هستند و گفت: «در ایران هم سالانه ۶ هزار نفر به دلیل در معرض دود دخانیات قرار گرفتن فوت میکنند.»
مصرف سیگار یکی از عمدهترین تهدیدها برای سلامت و بهداشت عمومی است. مصرف تنباکو به صورت سیگار بیشتر از اشکال دیگر آن رواج دارد. ۷۰ تا ۸۰ درصد سیگاریها به عنوان افراد وابسته به سیگار طبقه بندی میشوند. میتوان گفت که مصرف سیگار یکی از تهدیدکنندههای اصلی سلامت بشر است که هر سال میلیونها نفر را در جهان به کام مرگ میکشاند و اطرافیان افراد سیگاری هم از آسیبهایش در امان نیستند. در پرونده زندگیسلام، یک پژوهشگر اعتیاد از نحوه تذکر اصولی به همکار، همسر یا دوست سیگاری میگوید. همچنین از آسیبهای دود دست دوم برای سلامت افراد خواهیم گفت.
ترفندهای تذکر به سیگاریها
یک پژوهشگر حوزه اعتیاد توضیح میدهد که چطور به همسر سیگاری، دوست، همکار و … درباره خطرات دودش برای سلامت خودمان تذکر بدهیم؟
«شاید این طور به نظر برسد که سیگار کشیدن عیبی ندارد چون تا حد زیادی، عرف جامعه آن را پذیرفته است و حتی از نظر برخی جزو حقوق شهروندی محسوب میشود و کسی نمی تواند جلوی آن را بگیرد، اما باید توجه داشت که هر فرد سیگاری، چندین نفر را درگیر بحث دخانیات میکند». مصطفی نجمی، پژوهشگر حوزه اعتیاد با این مقدمه میگوید: «ما اصطلاحی داریم به نام دود دست دوم، دودی که از سیگار نشئت می گیرد و اطرافیان را تحت تاثیر قرار میدهد و آسیبش برای اطرافیان از فردی که سیگار میکشد، بیشتر است. مثلا فرض کنید پدر یا برادر خانواده سیگاری است، نباید تصور کنیم یک فرد سیگاری در آن خانه داریم در واقع به اندازه همه اعضای آن خانواده، فرد سیگاری داریم. افرادی که در یک محیط بسته کنار فرد سیگاری قرار میگیرند، به آنها سیگاریهای منفعل گفته میشود یعنی هرچند خودشان سیگار نمیکشند، اما تحت تاثیر آسیبهایش قرار میگیرند.»
اولین قدم، آگاهیبخشی به سیگاریها
این کارشناس ارشد روانشناسی درباره نحوه تذکر اصولی به افراد سیگاری تا کار به جروبحث و دلخوری نکشد، میگوید: «تقریبا همه افراد از پیامدهای سیگار کشیدن آگاه هستند، اما از تاثیر آن روی دیگران، آگاهی لازم را ندارند. در قدم اول، افراد سیگاری باید آگاه شوند، افرادی که تحت تاثیر دود سیگارشان قرار میگیرند، بیشتر از خودشان آسیب میبینند. یعنی آن فرد بداند که اگر من دارم سیگار میکشم و فرزندم کنارم است یا خانمم باردار است، سیگار کشیدن من روی آن بچه یا جنین تاثیر میگذارد . یکی از تاثیرات منفیاش، این است که بچهها دچار کمبود وزن میشوند یا روی ضریب هوشی و آستانه تحمل و دردشان تاثیر میگذارد چون نیکوتین در سیگار و حس آرامشبخشی موقتی که دارد، تغییراتی را در هورمونها ایجاد میکند. اگر آن فرد به این آگاهی برسد که دود سیگارش برای اطرافیان چه آسیبهایی دارد، حالا در قالب فیلم، یک پست در شبکههای اجتماعی، کتاب، صحبتهای یک کارشناس یا … باشد، احتمالا مراقبت بیشتری میکند. بنابراین ما باید انگیزههای سلبی ایجاد کنیم که فرد یا سیگار نکشد یا سیگار کشیدن را در جایی غیر از محل شلوغ و حضور دیگران انجام بدهد. انگیزه سلبی یعنی به او بگوییم این کاری که انجام میدهد، ممکن است بچه شما را درگیر بیماری آسم کند، ریههای اطرافیان شما را درگیر کند، همکار شما را به سمت مواد بکشاند و کنجکاو کند.»
تذکر به سیگاریهای غریبه، غیرمستقیم و محترمانه باشد
نجمی درباره نحوه تذکر به غریبههای سیگاری که در محیطهای سربسته و شلوغ سیگار میکشند، می گوید: «تذکر در محیط عمومی مثلا در تاکسی یا اتوبوس یا مغازه و … اول این که باید کاملا محترمانه باشد. بهخصوص که ما آن فرد را نمیشناسیم چون غریبه است و ممکن است رگههایی از اختلالات روانی و پرخاشگری داشته باشد. با این که حق با ماست، اما نحوه بیان ما میتواند واکنشهای مختلفی داشته باشد. گاهی ممکن است با یک نگاه کردن خاص، گرفتن بینی، عقب رفتن به سمت در خروجی و … فرد سیگاری متوجه شود و سیگارش را خاموش کند. این روش غیر مستقیم است. میتوانیم دوستانه بگوییم که اگر ممکن است لطفا در محیط دیگری سیگار بکشید. به هیچوجه ما نباید بگوییم سیگار نکش، چرا سیگار میکشی؟ مگر نمیفهمی در فضای بسته نباید سیگار کشید و … این جور صحبت کردنها فرد را تحریک می کند و به سمت لجبازی میبرد.»
بدون تعارف، تحمل کردن را کنار بگذارید
این پژوهشگر اعتیاد در پایان میگوید: «با توجه به شخصیتی که فرد سیگاری دارد باید به او تذکر داد. مثلا اگر تحصیلکرده است با مسائل علمی او را آگاه کنیم. میتوانیم نمونههای مشابه و غیر مستقیم برایش مثال بزنیم که فلان فرد سیگاری، بچهاش به فلان بیماری تنفسی دچار شده است. اگر این فرد دوست و همکار ما باشد، بهتر میتوانیم رفتارهایش را پیش بینی کنیم چون شناختی از ویژگیهای شخصیتی او داریم. خیلی راحت و صادقانه میتوانیم به او بگوییم که وقتی با هم هستیم در کنار من، سیگار کشیدنت واقعا اذیتم میکند. گاهی هم باید غیرمستقیم به او بگوییم. تحملکردن این شرایط میتواند بغرنج باشد بنابراین توصیه میکنیم تعارف را کنار بگذارید. اگر هم به هر دلیلی نمیتوانید آن موقعیت را تغییر دهید، خودتان موقعیت را ترک کنید و به فضای آزاد بروید. اگر به صورت مکرر این اتفاق تکرار میشود حتما باید راهکاری پیدا کنید تا سلامتتان به خطر نیفتد، اما اگر فرد لجبازی کرد و نپذیرفت و همکاری نکرد و قانع نشد، باز هم نباید منفعل باشیم. مثلا یک اتاق خانه را که تهویه مناسب دارد برای فرد سیگاری ایزوله کنیم یا در محل کار، چنین اتاقی را از مدیریت درخواست کنیم تا همکاران سیگاری در دفتر کار، سیگار نکشند».
